Αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους: Προοπτικές και επιπτώσεις
03/05/2011
Ενώ η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα φαίνεται να καταπολεμά οποιαδήποτε εισήγηση αναδιάρθρωσης του Ελληνικού χρέους ανάμεσα σε ανεξάρτητους αναλυτές και οικονομολόγους, η άποψη ότι η αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους είναι αναπόφευκτη έχει πλέον επικρατήσει. Στη λίστα αυτή, που είναι ήδη πολύ μεγάλη, έχει προστεθεί τελευταίως και ο διακεκριμένος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Νικόλας Οικονομίδης, σχόλιο του οποίου με τίτλο “Greece must meet its restructuring fate” δημοσίευσε πρόσφατα η Financial Times του Λονδίνου (εκτενέστερο σχόλιο του ιδίου είχε δημοσιευθεί και στον ελληνικό τύπο).
Το κύριο σημείο του κ. Οικονομίδη - με το οποίο σε μεγάλο βαθμό συμφωνώ - είναι ότι η αρνητική πορεία στην οποία βρίσκεται η Ελληνική οικονομία δεν μπορεί να αντιστραφεί χωρίς σημαντική μείωση τόσο του χρέους όσο και των επιτοκίων που πληρώνει η Ελληνική κυβέρνηση. Επιπρόσθετα ο κ. Οικονομίδης εισηγείται την επιμήκυνση του απομένοντος χρέους, με ανταλλαγή των υφισταμένων ομολόγων με νέα που θα έχουν πολύ μεγαλύτερη προθεσμία λήξης. Αναφέρει σαν παράδειγμα προς μίμηση τα Brady bonds τα οποία έλυσαν το πρόβλημα των υπερχρεωμένων χωρών της Λατινικής Αμερικής κατά τη δεκαετία του 1990.
Δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι η αναδιάρθρωση του χρέους έχει καταστεί πλέον αναγκαία για την Ελλάδα, παρά τις κάποιες αρνητικές, βραχυπρόθεσμες κυρίως, επιπτώσεις που θα έχει για τη χώρα.
Το σχέδιο «διάσωσης» της χώρας δεν αποδίδει τα αναμενόμενα για τους λόγους που έχω παραθέσει αρκετές φορές στο παρελθόν*. Χωρίς θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, ακόμη και χωρίς τα ψηλά επιτόκια που επιβάλλουν οι αγορές, το χρέος θα συνεχίσει να αυξάνεται ως ποσοστό του ΑΕΠ. Η ύφεση μειώνει τα κρατικά έσοδα από έμμεση και άμεση φορολογία και δημιουργεί πίεση για ακόμη μεγαλύτερες περικοπές κρατικών δαπανών για να περιορισθεί το δημοσιονομικό έλλειμμα. Οι περικοπές όμως μειώνουν το ΑΕΠ ακόμη περισσότερο, δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο συνεχούς συρρίκνωσης. Τα υψηλά επιτόκια τα οποία επιβάλλουν οι αγορές – παρά το γεγονός ότι διογκώνουν το δημόσιο χρέος - είναι σύμπτωμα της έλλειψης προοπτικής για θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Είναι δηλαδή σύμπτωμα της αποτυχίας της λύσης που επέβαλε πρώτα η ΕΕ στην Ελλάδα (και την οποία προσυπόγραψε εκ των υστέρων το ΔΝΤ). Δεν είναι η αιτία του προβλήματος, όπως ισχυρίζονται σήμερα για ευνόητους λόγους πολλοί Ευρωκράτες.
Η καθυστέρηση της αναδιάρθρωσης του χρέους δεν είναι προς όφελος της Ελληνικής οικονομίας γιατί διογκώνει το μέγεθος του προβλήματος (και ίσως και το μέγεθος του «κουρέματος» που θα υποστούν οι πιστωτές της χώρας).
Επιπρόσθετα μέτρα λιτότητας όχι μόνο δε θα οδηγήσουν σε πρωτογενή πλεονάσματα αλλά θα βυθίσουν τη χώρα σε ακόμη μεγαλύτερο οικονομικό και κοινωνικό μαρασμό. Νέα μέτρα πολύ πιθανό να έχουν και σημαντικές πολιτικές συνέπειες, οι οποίες μπορεί να αποδειχθούν καταλύτης για μεγαλύτερες εξελίξεις στην Ευρωζώνη. Αρκετοί ανεξάρτητοι αναλυτές θεωρούν ότι τέτοια μέτρα θα αποτελέσουν το έναυσμα για την αρχή του τέλους της ίδιας της νομισματικής ένωσης.
Η ανάλυση του κ. Οικονομίδη σημειώνει ότι οι αγορές έχουν ήδη προεξοφλήσει την αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και άλλων χωρών της Ευρω-περιφέρειας. Ως κύριο εμπόδιο στην αναδιάρθρωση παρουσιάζεται η ΕΚΤ, η οποία ανησυχεί – φυσιολογικά - για τις αρνητικές επιπτώσεις πάνω στις Ευρωπαϊκές τράπεζες. Και αυτό γιατί οι περισσότερες τράπεζες στην Ευρώπη δεν έχουν τέτοια επάρκεια κεφαλαίων η οποία θα τους επιτρέψει να απορροφήσουν μεγάλες ζημιές. Σύμφωνα με υπολογισμούς του κ. Οικονομίδη, οι ζημιές - οι οποίες ήδη υπάρχουν αλλά δε φαίνονται ακόμη στους ισολογισμούς των τραπεζών - ανέρχονται στα €180 δισ. (κατά μέσον όρον το 30% του δημόσιου χρέους της περιφέρειας). Το ποσό αυτό είναι μεν μεγάλο αλλά είναι δε – κατά τον ίδιο - διαχειρίσιμο γιατί είναι απλωμένο σε πολλές τράπεζες και πολλές χώρες.
Συμφωνώ με τον κ. Οικονομίδη ότι πολλές τράπεζες σε αρκετές χώρες συνεχίζουν να έχουν έκθεση στο Ελληνικό δημόσιο χρέος. Αυτό είναι γεγονός. Δεν είμαι όμως καθόλου σίγουρος ότι μια αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους είναι τόσο εύκολα διαχειρίσιμη. Αυτό είναι κάτι για το οποίο δε θα έβαζα το χέρι μου στο Ευαγγέλιο.
Πρώτα γιατί η χώρα που πιθανό να έχει το μεγαλύτερο πρόβλημα στο τραπεζικό της σύστημα από την αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους είναι η ίδια η Ελλάδα, λόγω (α) της τεράστιας έκθεσης του Ελληνικού τραπεζικού συστήματος σε ομόλογα του Ελληνικού δημοσίου, (β) της ισχνής επάρκειας κεφαλαίων που παρουσιάζουν οι Ελληνικές τράπεζες. Το πρόβλημα αυτό εξηγεί και σε μεγάλο βαθμό την άκρως αρνητική μέχρι σήμερα στάση της Ελληνικής κυβέρνησης στο θέμα αυτό. Οι Ευρωπαίοι «εταίροι» για να δεχθούν την αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους πολύ πιθανό να επιδιώξουν να επιβάλουν τις δικές τους λύσεις για το τι «μέλλει γενέσθαι» στο Ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Θα ήταν παράδοξο από τη μία να δεχθούν «κούρεμα» των δικών τους τραπεζών και μετά να εγκρίνουν νέα δανειοδότηση στην Ελλάδα για να διασώσει τις Ελληνικές τράπεζες με ελληνικούς όρους. Αυτό το σημείο από μόνο του δεν πρέπει να αποτελέσει τροχοπέδη στην αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους. Έστω και αν ένα μέρος του κόστους της αναδιάρθρωσης του Ελληνικού δημόσιου χρέους το επωμισθούν οι μέτοχοι των Ελληνικών τραπεζών, η χώρα σαν σύνολο θα κερδίσει.
Δεύτερο, και ίσως ακόμη πιο σημαντικό πρόβλημα είναι οι επιπτώσεις από τυχόν καταρρεύσεις τραπεζών που έχουν μεγάλη έκθεση σε ελληνικά ομόλογα. Η εμπειρία που έχουμε από προηγούμενες τραπεζικές κρίσεις εισηγείται ότι οι διασυνδέσεις μεταξύ τραπεζών είναι τέτοιες που μπορεί να πολλαπλασιάσουν το μέγεθος του αρχικού προβλήματος. Με απλά λόγια οι περισσότερες τράπεζες μπορεί μεν να αντέξουν τον πρώτο γύρο χτυπημάτων από τυχόν αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους αλλά δεν είναι καθόλου σίγουρο ποιές ή πόσες τράπεζες θα αντέξουν το δεύτερο. Αν προσθέσουμε και άλλες χώρες της περιφέρειας οι οποίες πιθανό να ακολουθήσουν την Ελλάδα σε αναδιάρθρωση του δικού τους χρέους, τότε το πρόβλημα διευρύνεται ακόμη περισσότερο.
Ας αναλύσουμε το παράδειγμα της Τράπεζας «Χ» στη χώρα «Ψ» η οποία αφήνεται να καταρρεύσει γιατί στη χώρα «Ψ» δεν αντιπροσωπεύει συστημικό κίνδυνο (ή ίσως γιατί οι κυβερνώντες πολιτικοί της χώρας αυτής, ή/και οι Ευρωκράτες, δεν θέλουν να διασώσουν τους μετόχους μιας τράπεζας που δάνεισε πολλά χρήματα στο Ελληνικό δημόσιο). Ας υποθέσουμε ότι η Τράπεζα «Χ» θεωρείτο ασφαλής τράπεζα και έτσι πολλές τράπεζες σε άλλες χώρες έχουν καταθέσει τα ρευστά τους διαθέσιμα εκεί. Αυτές οι τράπεζες θα χτυπηθούν από την κατάρρευση της «Χ». Η κατάρρευση κάποιων άλλων τραπεζών στο δεύτερο γύρο μπορεί να οδηγήσει σε τρίτο γύρο καταρρεύσεων κ.ο.κ. Με λίγα λόγια το φαινόμενο «ντόμινο» σε μία τραπεζική κρίση, γνωστό ως “contagion”, μπορεί να έχει πολλές απρόβλεπτες συνέπειες, λόγω των πολλών διασυνδέσεων που υπάρχουν μεταξύ τραπεζών σε μία παγκοσμιοποιημένη οικονομία.
Δυστυχώς οι διασυνδέσεις μεταξύ τραπεζών δεν είναι τόσο εμφανείς, ακόμη και στις ίδιες τις εποπτικές αρχές, αφού μπορεί να αλλάζουν καθημερινά. Αυτός είναι ίσως και ο λόγος που εξηγεί την αρνητική στάση της ΕΚΤ στην αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους. Η ΕΚΤ είναι φυσικά σε θέση να γνωρίζει πολύ περισσότερα από τους αναλυτές γι΄ αυτές τις διασυνδέσεις και πιθανό οι εκτιμήσεις της να εισηγούνται ότι θα υπάρξουν σημαντικά κτυπήματα δεύτερου και ίσως και τρίτου γύρου.
Εν αντιθέσει, τα στοιχεία που αφορούν τις διασυνδέσεις μεταξύ τραπεζών στα οποία έχουν πρόσβαση οι αναλυτές – όπως και ο γραφών – τα οποία συλλέγονται από την Τράπεζα Διεθνών Συναλλαγών (BIS) δημοσιεύονται με μεγάλη καθυστέρηση και περιλαμβάνουν πληροφορίες για έκθεση του τραπεζικού συστήματος μιας χώρας σε άλλη και όχι για συγκεκριμένες τράπεζες. Ως παράδειγμα - που σίγουρα θα ενδιαφέρει τους αναγνώστες αυτής της στήλης - σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά για το Σεπτέμβρη του 2010, οι κυπριακές τράπεζες παρουσιάζονται να έχουν έκθεση της τάξης των $10 δισ. στο Ελληνικό τραπεζικό σύστημα (και παρόμοια έκθεση στο Γερμανικό). Κάτι το οποίο αν ισχύει σήμερα οδηγεί σε μία ακόμη πιο απαισιόδοξη εκτίμηση των επιπτώσεων από τυχόν αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους για την Κύπρο από αυτή που δημοσίευσε ο οίκος S&P τον Απρίλιο, λόγω της δύσκολης θέσης των Ελληνικών τραπεζών.
Η Κύπρος ήδη βρίσκεται στην πρώτη γραμμή για τον πρώτο γύρο κτυπημάτων από τυχόν αναδιάρθρωση, αφού μεταξύ τους οι δύο μεγάλες Κυπριακές τράπεζες έχουν έκθεση €5 δισ. σε ομόλογα του Ελληνικού δημοσίου.
Με λίγα λόγια η αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους, όσον αφορά τις επιπτώσεις για πολλές χώρες της Ευρωζώνης, θυμίζει λίγο την Ελληνική παροιμία «μπροστά γκρεμός και πίσω ρέμα».
Ας μη ξεχνάμε όμως ότι τα αδιέξοδα αυτά δεν έχουν προκύψει ούτε τυχαία ούτε και συμπτωματικά. Είναι αποτέλεσμα ενός πολιτικού δημιουργήματος - η αν θέλετε πειράματος - που ονομάζεται «Ευρωζώνη» το οποίο κτίστηκε με πρότυπο το Γερμανικό μονεταρισμό. Ο τελευταίος θεωρεί ότι η σταθερότητα των τιμών (και η δημοσιονομική πειθαρχεία που τη συνοδεύει) πρέπει να είναι ο κύριος, αν όχι και ο μόνος, στόχος της οικονομικής πολιτικής. Η ανεργία, η ύφεση, και οι τραπεζικές κρίσεις είναι προβλήματα για τα οποία ο μονεταρισμός δεν έχει λύσεις – και αυτό γιατί αναμένει ότι θα λυθούν αυτόματα από την ελεύθερη αγορά.
Ο μόνος τρόπος να αποφευχθούν τα αδιέξοδα που προκύπτουν σήμερα είναι να υιοθετηθούν μακροπρόθεσμα και ουσιαστικά προγράμματα ανάπτυξης που θα πείσουν τις αγορές ότι τα δημόσια χρέη των χωρών της περιφέρειας είναι βιώσιμα. Αυτό φυσικά προϋποθέτει επαναστροφή της φιλοσοφίας της οικονομικής πολιτικής, αφού απαιτεί πολύ μεγαλύτερη έμφαση στην ανάπτυξη παρά στη λιτότητα. Κάτι το οποίο είναι μάλλον απίθανο να γίνει με τα σημερινά πολιτικά δεδομένα. Εκτός και αν προηγηθεί η κρίση των κρίσεων, κάτι το οποίο με τα σημερινά πολιτικά δεδομένα δεν είναι και τόσο απίθανο.
Πανίκος Δημητριάδης
Καθηγητής Οικονομικών
Πανεπιστήμιο του Leicester
Το κύριο σημείο του κ. Οικονομίδη - με το οποίο σε μεγάλο βαθμό συμφωνώ - είναι ότι η αρνητική πορεία στην οποία βρίσκεται η Ελληνική οικονομία δεν μπορεί να αντιστραφεί χωρίς σημαντική μείωση τόσο του χρέους όσο και των επιτοκίων που πληρώνει η Ελληνική κυβέρνηση. Επιπρόσθετα ο κ. Οικονομίδης εισηγείται την επιμήκυνση του απομένοντος χρέους, με ανταλλαγή των υφισταμένων ομολόγων με νέα που θα έχουν πολύ μεγαλύτερη προθεσμία λήξης. Αναφέρει σαν παράδειγμα προς μίμηση τα Brady bonds τα οποία έλυσαν το πρόβλημα των υπερχρεωμένων χωρών της Λατινικής Αμερικής κατά τη δεκαετία του 1990.
Δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι η αναδιάρθρωση του χρέους έχει καταστεί πλέον αναγκαία για την Ελλάδα, παρά τις κάποιες αρνητικές, βραχυπρόθεσμες κυρίως, επιπτώσεις που θα έχει για τη χώρα.
Το σχέδιο «διάσωσης» της χώρας δεν αποδίδει τα αναμενόμενα για τους λόγους που έχω παραθέσει αρκετές φορές στο παρελθόν*. Χωρίς θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, ακόμη και χωρίς τα ψηλά επιτόκια που επιβάλλουν οι αγορές, το χρέος θα συνεχίσει να αυξάνεται ως ποσοστό του ΑΕΠ. Η ύφεση μειώνει τα κρατικά έσοδα από έμμεση και άμεση φορολογία και δημιουργεί πίεση για ακόμη μεγαλύτερες περικοπές κρατικών δαπανών για να περιορισθεί το δημοσιονομικό έλλειμμα. Οι περικοπές όμως μειώνουν το ΑΕΠ ακόμη περισσότερο, δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο συνεχούς συρρίκνωσης. Τα υψηλά επιτόκια τα οποία επιβάλλουν οι αγορές – παρά το γεγονός ότι διογκώνουν το δημόσιο χρέος - είναι σύμπτωμα της έλλειψης προοπτικής για θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Είναι δηλαδή σύμπτωμα της αποτυχίας της λύσης που επέβαλε πρώτα η ΕΕ στην Ελλάδα (και την οποία προσυπόγραψε εκ των υστέρων το ΔΝΤ). Δεν είναι η αιτία του προβλήματος, όπως ισχυρίζονται σήμερα για ευνόητους λόγους πολλοί Ευρωκράτες.
Η καθυστέρηση της αναδιάρθρωσης του χρέους δεν είναι προς όφελος της Ελληνικής οικονομίας γιατί διογκώνει το μέγεθος του προβλήματος (και ίσως και το μέγεθος του «κουρέματος» που θα υποστούν οι πιστωτές της χώρας).
Επιπρόσθετα μέτρα λιτότητας όχι μόνο δε θα οδηγήσουν σε πρωτογενή πλεονάσματα αλλά θα βυθίσουν τη χώρα σε ακόμη μεγαλύτερο οικονομικό και κοινωνικό μαρασμό. Νέα μέτρα πολύ πιθανό να έχουν και σημαντικές πολιτικές συνέπειες, οι οποίες μπορεί να αποδειχθούν καταλύτης για μεγαλύτερες εξελίξεις στην Ευρωζώνη. Αρκετοί ανεξάρτητοι αναλυτές θεωρούν ότι τέτοια μέτρα θα αποτελέσουν το έναυσμα για την αρχή του τέλους της ίδιας της νομισματικής ένωσης.
Η ανάλυση του κ. Οικονομίδη σημειώνει ότι οι αγορές έχουν ήδη προεξοφλήσει την αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και άλλων χωρών της Ευρω-περιφέρειας. Ως κύριο εμπόδιο στην αναδιάρθρωση παρουσιάζεται η ΕΚΤ, η οποία ανησυχεί – φυσιολογικά - για τις αρνητικές επιπτώσεις πάνω στις Ευρωπαϊκές τράπεζες. Και αυτό γιατί οι περισσότερες τράπεζες στην Ευρώπη δεν έχουν τέτοια επάρκεια κεφαλαίων η οποία θα τους επιτρέψει να απορροφήσουν μεγάλες ζημιές. Σύμφωνα με υπολογισμούς του κ. Οικονομίδη, οι ζημιές - οι οποίες ήδη υπάρχουν αλλά δε φαίνονται ακόμη στους ισολογισμούς των τραπεζών - ανέρχονται στα €180 δισ. (κατά μέσον όρον το 30% του δημόσιου χρέους της περιφέρειας). Το ποσό αυτό είναι μεν μεγάλο αλλά είναι δε – κατά τον ίδιο - διαχειρίσιμο γιατί είναι απλωμένο σε πολλές τράπεζες και πολλές χώρες.
Συμφωνώ με τον κ. Οικονομίδη ότι πολλές τράπεζες σε αρκετές χώρες συνεχίζουν να έχουν έκθεση στο Ελληνικό δημόσιο χρέος. Αυτό είναι γεγονός. Δεν είμαι όμως καθόλου σίγουρος ότι μια αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους είναι τόσο εύκολα διαχειρίσιμη. Αυτό είναι κάτι για το οποίο δε θα έβαζα το χέρι μου στο Ευαγγέλιο.
Πρώτα γιατί η χώρα που πιθανό να έχει το μεγαλύτερο πρόβλημα στο τραπεζικό της σύστημα από την αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους είναι η ίδια η Ελλάδα, λόγω (α) της τεράστιας έκθεσης του Ελληνικού τραπεζικού συστήματος σε ομόλογα του Ελληνικού δημοσίου, (β) της ισχνής επάρκειας κεφαλαίων που παρουσιάζουν οι Ελληνικές τράπεζες. Το πρόβλημα αυτό εξηγεί και σε μεγάλο βαθμό την άκρως αρνητική μέχρι σήμερα στάση της Ελληνικής κυβέρνησης στο θέμα αυτό. Οι Ευρωπαίοι «εταίροι» για να δεχθούν την αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους πολύ πιθανό να επιδιώξουν να επιβάλουν τις δικές τους λύσεις για το τι «μέλλει γενέσθαι» στο Ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Θα ήταν παράδοξο από τη μία να δεχθούν «κούρεμα» των δικών τους τραπεζών και μετά να εγκρίνουν νέα δανειοδότηση στην Ελλάδα για να διασώσει τις Ελληνικές τράπεζες με ελληνικούς όρους. Αυτό το σημείο από μόνο του δεν πρέπει να αποτελέσει τροχοπέδη στην αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους. Έστω και αν ένα μέρος του κόστους της αναδιάρθρωσης του Ελληνικού δημόσιου χρέους το επωμισθούν οι μέτοχοι των Ελληνικών τραπεζών, η χώρα σαν σύνολο θα κερδίσει.
Δεύτερο, και ίσως ακόμη πιο σημαντικό πρόβλημα είναι οι επιπτώσεις από τυχόν καταρρεύσεις τραπεζών που έχουν μεγάλη έκθεση σε ελληνικά ομόλογα. Η εμπειρία που έχουμε από προηγούμενες τραπεζικές κρίσεις εισηγείται ότι οι διασυνδέσεις μεταξύ τραπεζών είναι τέτοιες που μπορεί να πολλαπλασιάσουν το μέγεθος του αρχικού προβλήματος. Με απλά λόγια οι περισσότερες τράπεζες μπορεί μεν να αντέξουν τον πρώτο γύρο χτυπημάτων από τυχόν αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους αλλά δεν είναι καθόλου σίγουρο ποιές ή πόσες τράπεζες θα αντέξουν το δεύτερο. Αν προσθέσουμε και άλλες χώρες της περιφέρειας οι οποίες πιθανό να ακολουθήσουν την Ελλάδα σε αναδιάρθρωση του δικού τους χρέους, τότε το πρόβλημα διευρύνεται ακόμη περισσότερο.
Ας αναλύσουμε το παράδειγμα της Τράπεζας «Χ» στη χώρα «Ψ» η οποία αφήνεται να καταρρεύσει γιατί στη χώρα «Ψ» δεν αντιπροσωπεύει συστημικό κίνδυνο (ή ίσως γιατί οι κυβερνώντες πολιτικοί της χώρας αυτής, ή/και οι Ευρωκράτες, δεν θέλουν να διασώσουν τους μετόχους μιας τράπεζας που δάνεισε πολλά χρήματα στο Ελληνικό δημόσιο). Ας υποθέσουμε ότι η Τράπεζα «Χ» θεωρείτο ασφαλής τράπεζα και έτσι πολλές τράπεζες σε άλλες χώρες έχουν καταθέσει τα ρευστά τους διαθέσιμα εκεί. Αυτές οι τράπεζες θα χτυπηθούν από την κατάρρευση της «Χ». Η κατάρρευση κάποιων άλλων τραπεζών στο δεύτερο γύρο μπορεί να οδηγήσει σε τρίτο γύρο καταρρεύσεων κ.ο.κ. Με λίγα λόγια το φαινόμενο «ντόμινο» σε μία τραπεζική κρίση, γνωστό ως “contagion”, μπορεί να έχει πολλές απρόβλεπτες συνέπειες, λόγω των πολλών διασυνδέσεων που υπάρχουν μεταξύ τραπεζών σε μία παγκοσμιοποιημένη οικονομία.
Δυστυχώς οι διασυνδέσεις μεταξύ τραπεζών δεν είναι τόσο εμφανείς, ακόμη και στις ίδιες τις εποπτικές αρχές, αφού μπορεί να αλλάζουν καθημερινά. Αυτός είναι ίσως και ο λόγος που εξηγεί την αρνητική στάση της ΕΚΤ στην αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους. Η ΕΚΤ είναι φυσικά σε θέση να γνωρίζει πολύ περισσότερα από τους αναλυτές γι΄ αυτές τις διασυνδέσεις και πιθανό οι εκτιμήσεις της να εισηγούνται ότι θα υπάρξουν σημαντικά κτυπήματα δεύτερου και ίσως και τρίτου γύρου.
Εν αντιθέσει, τα στοιχεία που αφορούν τις διασυνδέσεις μεταξύ τραπεζών στα οποία έχουν πρόσβαση οι αναλυτές – όπως και ο γραφών – τα οποία συλλέγονται από την Τράπεζα Διεθνών Συναλλαγών (BIS) δημοσιεύονται με μεγάλη καθυστέρηση και περιλαμβάνουν πληροφορίες για έκθεση του τραπεζικού συστήματος μιας χώρας σε άλλη και όχι για συγκεκριμένες τράπεζες. Ως παράδειγμα - που σίγουρα θα ενδιαφέρει τους αναγνώστες αυτής της στήλης - σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά για το Σεπτέμβρη του 2010, οι κυπριακές τράπεζες παρουσιάζονται να έχουν έκθεση της τάξης των $10 δισ. στο Ελληνικό τραπεζικό σύστημα (και παρόμοια έκθεση στο Γερμανικό). Κάτι το οποίο αν ισχύει σήμερα οδηγεί σε μία ακόμη πιο απαισιόδοξη εκτίμηση των επιπτώσεων από τυχόν αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους για την Κύπρο από αυτή που δημοσίευσε ο οίκος S&P τον Απρίλιο, λόγω της δύσκολης θέσης των Ελληνικών τραπεζών.
Η Κύπρος ήδη βρίσκεται στην πρώτη γραμμή για τον πρώτο γύρο κτυπημάτων από τυχόν αναδιάρθρωση, αφού μεταξύ τους οι δύο μεγάλες Κυπριακές τράπεζες έχουν έκθεση €5 δισ. σε ομόλογα του Ελληνικού δημοσίου.
Με λίγα λόγια η αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους, όσον αφορά τις επιπτώσεις για πολλές χώρες της Ευρωζώνης, θυμίζει λίγο την Ελληνική παροιμία «μπροστά γκρεμός και πίσω ρέμα».
Ας μη ξεχνάμε όμως ότι τα αδιέξοδα αυτά δεν έχουν προκύψει ούτε τυχαία ούτε και συμπτωματικά. Είναι αποτέλεσμα ενός πολιτικού δημιουργήματος - η αν θέλετε πειράματος - που ονομάζεται «Ευρωζώνη» το οποίο κτίστηκε με πρότυπο το Γερμανικό μονεταρισμό. Ο τελευταίος θεωρεί ότι η σταθερότητα των τιμών (και η δημοσιονομική πειθαρχεία που τη συνοδεύει) πρέπει να είναι ο κύριος, αν όχι και ο μόνος, στόχος της οικονομικής πολιτικής. Η ανεργία, η ύφεση, και οι τραπεζικές κρίσεις είναι προβλήματα για τα οποία ο μονεταρισμός δεν έχει λύσεις – και αυτό γιατί αναμένει ότι θα λυθούν αυτόματα από την ελεύθερη αγορά.
Ο μόνος τρόπος να αποφευχθούν τα αδιέξοδα που προκύπτουν σήμερα είναι να υιοθετηθούν μακροπρόθεσμα και ουσιαστικά προγράμματα ανάπτυξης που θα πείσουν τις αγορές ότι τα δημόσια χρέη των χωρών της περιφέρειας είναι βιώσιμα. Αυτό φυσικά προϋποθέτει επαναστροφή της φιλοσοφίας της οικονομικής πολιτικής, αφού απαιτεί πολύ μεγαλύτερη έμφαση στην ανάπτυξη παρά στη λιτότητα. Κάτι το οποίο είναι μάλλον απίθανο να γίνει με τα σημερινά πολιτικά δεδομένα. Εκτός και αν προηγηθεί η κρίση των κρίσεων, κάτι το οποίο με τα σημερινά πολιτικά δεδομένα δεν είναι και τόσο απίθανο.
Πανίκος Δημητριάδης
Καθηγητής Οικονομικών
Πανεπιστήμιο του Leicester
20 σχόλια
on 03/05/2011
Συμφωνώ ότι η Ελλάδα οδηγείται σε οδυνηρή αναδιάρθρωση με απρόβλεπτες συνέπειες από ντόμινο στην οικονομία Ελλάδας,Κύπρου και Ευρωπαικές τράπεζες.Μετά την αναδιάρθρωση ανάλογα με τα μέτρα που θα ληφθούν θα κριθεί η τύχη τραπεζών και αδύνατων Ευρωπαικών χωρών.
Είναι αδύνατον να ληφθούν αποτελεσματικά μέτρα από πριν διότι είναι τόσο επώδυνα που δεν μπορούν να γίνουν δεκτά.
Η επίσημη γραμμή που εκφράζεται από όλους τους εμπλεκόμενους,συμπεριλαμβανομένων των τραπεζιτών είναι εκτός πραγματικότητας και βασίζεται βασικά στην θεση ότι επειδή οι συνέπειες θα είναι μεγάλες δεν μπορεί να γίνει αναδιάρθρωση,αφού ισοδυναμεί με αυτοκτονία όπως λέγουν Έλληνες πολιτικοί.Λογική συζήτηση δεν μπορεί να γίνει αφού δεν δέχονται την αντίθετη (και επικρατούσα άποψη)Προσωπικά έχω συγχιστεί και μου είναι αδύνατον να καταλάβω αν όσα λέγουν τα πιστεύουν η σκόπιμα παραπλανούν για δικές τους σκοπιμότητες.Μέχρι πρόσφατα μου ήταν αδύνατον να αντιληφθώ πως οποιοσδήποτε που ξέρει να μετρά μπορεί να είναι τόσο παράλογος αλλά φαίνεται ότι έχει γίνει πλύση εγκεφάλου και επικρατεί φανατισμός και ίσως ορισμένοι πράγματι να πιστεύουν ότι με τις αυξήσεις κεφαλαίων από τράπεζες και συνέχιση της λιτότητας στην Ελλάδα η κρίση θα είναι διαχειρίσημη.Άμα τα επιχειρήματα της πλευράς που υποστηρίζει ότι δεν θα γίνει αναδιάρθρωση βασίζονται σε πίστη και δόγμα,και όχι αριθμούς , κάθε συζήτηση είναι μάταιη.Η δε κατάληξη προβλέψιμη.
Είναι αδύνατον να ληφθούν αποτελεσματικά μέτρα από πριν διότι είναι τόσο επώδυνα που δεν μπορούν να γίνουν δεκτά.
Η επίσημη γραμμή που εκφράζεται από όλους τους εμπλεκόμενους,συμπεριλαμβανομένων των τραπεζιτών είναι εκτός πραγματικότητας και βασίζεται βασικά στην θεση ότι επειδή οι συνέπειες θα είναι μεγάλες δεν μπορεί να γίνει αναδιάρθρωση,αφού ισοδυναμεί με αυτοκτονία όπως λέγουν Έλληνες πολιτικοί.Λογική συζήτηση δεν μπορεί να γίνει αφού δεν δέχονται την αντίθετη (και επικρατούσα άποψη)Προσωπικά έχω συγχιστεί και μου είναι αδύνατον να καταλάβω αν όσα λέγουν τα πιστεύουν η σκόπιμα παραπλανούν για δικές τους σκοπιμότητες.Μέχρι πρόσφατα μου ήταν αδύνατον να αντιληφθώ πως οποιοσδήποτε που ξέρει να μετρά μπορεί να είναι τόσο παράλογος αλλά φαίνεται ότι έχει γίνει πλύση εγκεφάλου και επικρατεί φανατισμός και ίσως ορισμένοι πράγματι να πιστεύουν ότι με τις αυξήσεις κεφαλαίων από τράπεζες και συνέχιση της λιτότητας στην Ελλάδα η κρίση θα είναι διαχειρίσημη.Άμα τα επιχειρήματα της πλευράς που υποστηρίζει ότι δεν θα γίνει αναδιάρθρωση βασίζονται σε πίστη και δόγμα,και όχι αριθμούς , κάθε συζήτηση είναι μάταιη.Η δε κατάληξη προβλέψιμη.
on 03/05/2011
Η άρνηση των πολιτικών να παραδεχθούν την πραγματική εικόνα θα συνεχίζεται μέχρι το τέλος. Μου θυμίζει λίγο τι έλεγε ο υπουργός άμυνας του Ιράκ κατά τη διάρκεια της αμερικανικής εισβολής ακόμη και όταν ο αμερικανικός στρατός πλησίαζε το κέντρο της Βαγδάτης. Δεν μπορεί να είναι και διαφορετική η επίσημη στάση.
Η Ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε από πέρυσι να ζητήση την επιμήκυνση του χρέους, πριν ακόμη υπογράψει το μνημόνιο. Με ένα μακρόχρονο σχεδιασμό που θα περιλάμβανε περισσότερη έμφαση στην ανάπτυξη τότε θα μπορούσε να πεισθεί η αγορά ότι το χρεός θα μειώνετο σταδιακά, ανκαι αργά, και δε θα απαιτούσε τα ίδια επιτόκια.
Δυστυχώς όμως η Ελληνική κυβέρνηση έβαλε όλα της τα αυγά στην "Ευρωπαική" λύση, η οποία το μόνο που πέτυχε ήταν να δώσει χρόνο στις Γερμανικές και Γαλλικές τράπεζεσ να μειώσουν την έκθεση τους στο Ελληνικό χρέος.
Το σχέδιο θα μπορούσε να δουλέψει βραχυπρόθεσμα μόνο αν συνοδεύετο από μιά γερή υποτίμηση του νομίσματος, η οποία θα ωθούσε την εξωτερική ζήτηση γιά Ελληνικά προϊόντα. Αυτό φυσικά σε μιά νομισματική ένωση που εξυπηρετεί ωσ επι το πλείστον τις χώρες του πυρήνα της ΕΕ δεν είναι επιτρεπτό.
Η Ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε από πέρυσι να ζητήση την επιμήκυνση του χρέους, πριν ακόμη υπογράψει το μνημόνιο. Με ένα μακρόχρονο σχεδιασμό που θα περιλάμβανε περισσότερη έμφαση στην ανάπτυξη τότε θα μπορούσε να πεισθεί η αγορά ότι το χρεός θα μειώνετο σταδιακά, ανκαι αργά, και δε θα απαιτούσε τα ίδια επιτόκια.
Δυστυχώς όμως η Ελληνική κυβέρνηση έβαλε όλα της τα αυγά στην "Ευρωπαική" λύση, η οποία το μόνο που πέτυχε ήταν να δώσει χρόνο στις Γερμανικές και Γαλλικές τράπεζεσ να μειώσουν την έκθεση τους στο Ελληνικό χρέος.
Το σχέδιο θα μπορούσε να δουλέψει βραχυπρόθεσμα μόνο αν συνοδεύετο από μιά γερή υποτίμηση του νομίσματος, η οποία θα ωθούσε την εξωτερική ζήτηση γιά Ελληνικά προϊόντα. Αυτό φυσικά σε μιά νομισματική ένωση που εξυπηρετεί ωσ επι το πλείστον τις χώρες του πυρήνα της ΕΕ δεν είναι επιτρεπτό.
on 03/05/2011
Η παραδοχή τουλάχιστον είναι ότι το πρόβλημα είναι των τραπεζών.
Το Ελλαδικό και Κυπριακό κράτος πρέπει να πουν ξεκάθαρα στις αγορές ότι τις τράπεζες δεν θα τις στηρίξουν οικονομικά, αντίθετα θα τις αγοράσουν για ένα πιάτο φακές και θα τις συγχωνεύσουν.
Μια αναδιάρθρωση θα σημαίνει και την υποχρεωτική συγχώνευση πολλών ελληνικών και κυπριακών τραπεζών το οποίο επίσης θα σημαίνει και εξάλειψη των μετόχων αυτών των τραπεζών και πολύ πιθανόν απολύσεις προσωπικού.
Αποτέλεσμα θα είναι η δημιουργία 2-3 πολύ μεγάλων τραπεζών με εργασίες σε Ανατολική Μεσόγειο, Ανατολική Ευρώπη μέχρι και την Ρωσία.
Εμένα μου αρέσει πάρα πολύ αυτό. Ας μειώσουμε τις τράπεζες και τους τραπεζίτες που είναι οι υπαίτιοι αυτού του προβλήματος και φυτρώνουν σε κάθε δρόμο, γωνιά και στενό, ας πληρώσουν οι μέτοχοι των τραπεζών γιατί έγιναν άπληστοι και ας δημιουργήσουμε μεγάλες εταιρείες που θα μεγαλουργήσουν στην Ευρώπη για να έχει δύναμη ο Ελληνισμός.
Το Ελλαδικό και Κυπριακό κράτος πρέπει να πουν ξεκάθαρα στις αγορές ότι τις τράπεζες δεν θα τις στηρίξουν οικονομικά, αντίθετα θα τις αγοράσουν για ένα πιάτο φακές και θα τις συγχωνεύσουν.
Μια αναδιάρθρωση θα σημαίνει και την υποχρεωτική συγχώνευση πολλών ελληνικών και κυπριακών τραπεζών το οποίο επίσης θα σημαίνει και εξάλειψη των μετόχων αυτών των τραπεζών και πολύ πιθανόν απολύσεις προσωπικού.
Αποτέλεσμα θα είναι η δημιουργία 2-3 πολύ μεγάλων τραπεζών με εργασίες σε Ανατολική Μεσόγειο, Ανατολική Ευρώπη μέχρι και την Ρωσία.
Εμένα μου αρέσει πάρα πολύ αυτό. Ας μειώσουμε τις τράπεζες και τους τραπεζίτες που είναι οι υπαίτιοι αυτού του προβλήματος και φυτρώνουν σε κάθε δρόμο, γωνιά και στενό, ας πληρώσουν οι μέτοχοι των τραπεζών γιατί έγιναν άπληστοι και ας δημιουργήσουμε μεγάλες εταιρείες που θα μεγαλουργήσουν στην Ευρώπη για να έχει δύναμη ο Ελληνισμός.
on 03/05/2011
Ευχαριστώ γιά το σχόλιο, το 'πιάτο φακές' είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον.
Δε θα εκπλαγώ αν κάποιες ελληνικές τράπεζες θα βρεθούν μέσα από τη λύση του ελληνικού χρέους να απποροφηθούν από τράπεζες άλλων χωρών, και πιθανό ούτε και πιάτο φακές, αλλά ούτε και φραγκφούρτερ, θα χρειαστεί...συμφωνώ μαζί σου ότι μιά αναδιάρθρωση του τραπεζικού συστήματος πάει πακέτο με τη λύση του ελληνικού χρέους και γι΄ αυτό κατά τη γνώμη μου η Ελληνική κυβέρνηση διστάζει, πολύ πιθανό κάτω από την πίεση της εγχώριας χρηματοοικονομικής ολιγαρχίας που έχει να χάσει τη δυναμή της. Γιά τον ελληνικό λάο σε ποίον ανήκουν οι τράπεζες δεν έχει και τόση σημασία, μάλιστα αν ανήκουν σε Γερμανούς πιθανό να γίνουν και πιό αποδοτικές...η μεγάλη Κυπριακή πιστεύω είναι ήδη σε ρωσικά χέρια, άρα μπορούμε να τη θεωρούμε σχετικά ασφαλή, προς το παρόν τουλάχιστον.
Δε θα εκπλαγώ αν κάποιες ελληνικές τράπεζες θα βρεθούν μέσα από τη λύση του ελληνικού χρέους να απποροφηθούν από τράπεζες άλλων χωρών, και πιθανό ούτε και πιάτο φακές, αλλά ούτε και φραγκφούρτερ, θα χρειαστεί...συμφωνώ μαζί σου ότι μιά αναδιάρθρωση του τραπεζικού συστήματος πάει πακέτο με τη λύση του ελληνικού χρέους και γι΄ αυτό κατά τη γνώμη μου η Ελληνική κυβέρνηση διστάζει, πολύ πιθανό κάτω από την πίεση της εγχώριας χρηματοοικονομικής ολιγαρχίας που έχει να χάσει τη δυναμή της. Γιά τον ελληνικό λάο σε ποίον ανήκουν οι τράπεζες δεν έχει και τόση σημασία, μάλιστα αν ανήκουν σε Γερμανούς πιθανό να γίνουν και πιό αποδοτικές...η μεγάλη Κυπριακή πιστεύω είναι ήδη σε ρωσικά χέρια, άρα μπορούμε να τη θεωρούμε σχετικά ασφαλή, προς το παρόν τουλάχιστον.
on 03/05/2011
Το άρθρο του καθ. Οικονομίδη δημοσιεύτηκε πριν δυο βδομάδες (19. Απριλίου) και το πρώτο πράγμα στο οποίο αναφέρεται και που προφανώς υπήρξε το έναυσμα για το δημοσίευμά του στη "F. T." είναι ένα ρεπορτάζ που είχε δημοσιευτεί στο "Der Spiegel" (11/4, σελ. 66-69) με τίτλο "Immer schlimmer als erwarted", δηλ. "Πάντα χειρότερα από ό,τι αναμενόταν". Ένα άλλο παρόμοιο άρθρο του Γερμανικού περιοδικού είχε δημοσιευτεί και την προηγούμενη βδομάδα (4/4). Σ' αυτά τα κείμενα γίνεται μεταξύ άλλων λεπτομερής λόγος για την άρνηση τόσο της Γερμανίας όσο και άλλων χωρών να ξαναχρηματοδοτήσουν την Ελλάδα αφού η οικονομία της δεν αντιδρά θετικά στις δυναμωτικές ενέσεις, ότι περαιτέρω χρηματοδότηση θα δώσει λανθασμένο μήνυμα, ότι πολιτικά τέτοια ανάληψη χρεών ξένης χώρας θα ήταν αυτοκτονία, ότι όλα τα κόμματα αντιδρούν, περισσότερο οι Ελεύθεροι Δημοκράτες (FDP), ότι ο Τρισιέ αντιδρά και για τα αξίας δεκάδων δις ελληνικά χρεόγραφα που έχει αγοράσει η ίδια η Ευρ. Κεντρ. Τράπεζα, ότι και η Πορτογαλλία, η Ιρλανδία και άλλες χώρες θα ακολουθήσουν την Ελλάδα και ακόμη ότι ενώ κανείς δεν μπορεί να εξαναγκάσει την Ελλάδα να εφαρμόσει αναδιάρθρωση χρεών (χρεοκοπία), εν τούτοις η ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε να καλέσει τους χρεώστες της και να συζητήσει μαζί τους για το θέμα.
- Προσωπικά, παρόλο που κατά τα φαινόμενα όσοι εισηγούνται γρήγορο ξεκαθάρισμα της κατάστασης στην Ελλάδα με μια αναδιάρθρωση έχουν δίκαιο, δεν είμαι απόλυτα βέβαιος ότι όλα αυτά που γίνονται είναι φυσιολογικά. Στην παγκόσμια αγορά έχει τα τελευταία χρόνια παρεισφρύσει μια νέα τάξη γιγάντων, που είναι σε θέση να κινούν τα νήματα και δεν διστάζουν καθόλου να το κάνουν. Πρόκειται για συσσωρευμένα πανίσχυρα κεφάλαια α)είτε δισεκατομμυριούχων ιδιωτών υπό μορφή private investment, β) είτε διάφορων ταμείων (pension, invesτment, hedge funds κλπ), είτε ακόμη γ) παντοδύναμων επενδυτικών τραπεζών. Αυτοί έχουν τη δυνατότητα επιπλέον με ανεξέλεγκτο τραπεζικό δανεισμό να αποκτούν τόσο μεγάλο βάθος, που να είναι σε θέση να ανατρέψουν οποιαδήποτε αγορά. Ένα επιπλέον ισχυρό όπλο που έχουν στη διάθεσή τους είναι τα παράγωγα προαγοράς ή προπώλησης ή/και ασφάλισης κινδύνου αύξησης ή μείωσης τιμών (CDS κ.ά.). Αυτά, σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση των αγορών και την πλήρη απελευθέρωση της ροής εμπορίου και κεφαλαίων, τους επιτρέπουν να κυριεύουν τις αγορές τη μια μετά την άλλη. Φυσικά προτιμούν τους ασθενείς ως πρώτη επιλογή, όπου οι αντιστάσεις είναι μικρές. Ένα καλό επίκαιρο παράδειγμα που έγινε ευρέως γνωστό είναι η επίθεση στο κακάο: Ένας Εγγλέζος δισεκατομμυριούχος, ο Antony Ward εκμεταλλευόμενος την κακή περσινή σοδιά του κακάο στες κύριες χώρες παραγωγής Γκάνα και Ακτή Ελεφαντοστού και τον πόλεμο στη δεύτερη, αγόρασε το μεγαλύτερο μέρος των αποθεμάτων κακάο και μειώνοντας την προσφορά εκτόξευσε την τιμή στα ύψη. Παρόμοια κατάσταση επικρατεί και σε άλλες πρώτες ύλες και τρόφιμα: ρύζι, σιτάρι, καλαμπόκι, χαλκός, πετρέλαιο κλπ. Φυσικά υπάρχει η ζήτηση από τις μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες, αλλά μεγάλο μέρος των αυξήσεων οφείλεται με βεβαιότητα στην σπέκουλα του ισχυρού χρήματος.
Με αυτά τα δεδομένα είναι αφελές να νομίζει κανείς ότι οι ίδιες οι χώρες θα μείνουν αλώβητες από τη λαιμαργία των σπεκουλαδόρων. Στο παρελθόν είδαμε τι έγινε π.χ. στη Θαϋλάνδη. Πιθανότατα αυτή τη στιγμή στη γραμμή βρίσκονται τα ελληνικά χρεόγραφα και ίσως λίγο αργότερα άλλες ασθενείς ευρωπαϊκές χώρες και το ίδιο το ευρώ. Με αυτά ποσώς δεν μειώνεται η ευθύνη της Ελλάδας και η κακοδιαχείριση δεκαετιών. Όμως αυτού του βεληνεκούς εχθροί είναι αδύνατο να αντιμετωπιστούν από μόνη την ελληνική (ή άλλες μεμονωμένες ευρωπαϊκές) οικονομία που όσα προβλήματα και να έχει θα μπορούσε, αν είχε χρόνο, με τη βοήθεια των εταίρων της ίσως να τα τιθασσεύσει. Το πρόβλημα φαίνεται να είναι βαθύτερο και απαιτεί συλλογική αντιμετώπιση, κυρίως από την Ευρώπη, αφού οι διεθνείς σπεκουλαδόροι έχουν ως επί το πλείστον βρετανική ή αμερικάνικη προέλευση.
- Προσωπικά, παρόλο που κατά τα φαινόμενα όσοι εισηγούνται γρήγορο ξεκαθάρισμα της κατάστασης στην Ελλάδα με μια αναδιάρθρωση έχουν δίκαιο, δεν είμαι απόλυτα βέβαιος ότι όλα αυτά που γίνονται είναι φυσιολογικά. Στην παγκόσμια αγορά έχει τα τελευταία χρόνια παρεισφρύσει μια νέα τάξη γιγάντων, που είναι σε θέση να κινούν τα νήματα και δεν διστάζουν καθόλου να το κάνουν. Πρόκειται για συσσωρευμένα πανίσχυρα κεφάλαια α)είτε δισεκατομμυριούχων ιδιωτών υπό μορφή private investment, β) είτε διάφορων ταμείων (pension, invesτment, hedge funds κλπ), είτε ακόμη γ) παντοδύναμων επενδυτικών τραπεζών. Αυτοί έχουν τη δυνατότητα επιπλέον με ανεξέλεγκτο τραπεζικό δανεισμό να αποκτούν τόσο μεγάλο βάθος, που να είναι σε θέση να ανατρέψουν οποιαδήποτε αγορά. Ένα επιπλέον ισχυρό όπλο που έχουν στη διάθεσή τους είναι τα παράγωγα προαγοράς ή προπώλησης ή/και ασφάλισης κινδύνου αύξησης ή μείωσης τιμών (CDS κ.ά.). Αυτά, σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση των αγορών και την πλήρη απελευθέρωση της ροής εμπορίου και κεφαλαίων, τους επιτρέπουν να κυριεύουν τις αγορές τη μια μετά την άλλη. Φυσικά προτιμούν τους ασθενείς ως πρώτη επιλογή, όπου οι αντιστάσεις είναι μικρές. Ένα καλό επίκαιρο παράδειγμα που έγινε ευρέως γνωστό είναι η επίθεση στο κακάο: Ένας Εγγλέζος δισεκατομμυριούχος, ο Antony Ward εκμεταλλευόμενος την κακή περσινή σοδιά του κακάο στες κύριες χώρες παραγωγής Γκάνα και Ακτή Ελεφαντοστού και τον πόλεμο στη δεύτερη, αγόρασε το μεγαλύτερο μέρος των αποθεμάτων κακάο και μειώνοντας την προσφορά εκτόξευσε την τιμή στα ύψη. Παρόμοια κατάσταση επικρατεί και σε άλλες πρώτες ύλες και τρόφιμα: ρύζι, σιτάρι, καλαμπόκι, χαλκός, πετρέλαιο κλπ. Φυσικά υπάρχει η ζήτηση από τις μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες, αλλά μεγάλο μέρος των αυξήσεων οφείλεται με βεβαιότητα στην σπέκουλα του ισχυρού χρήματος.
Με αυτά τα δεδομένα είναι αφελές να νομίζει κανείς ότι οι ίδιες οι χώρες θα μείνουν αλώβητες από τη λαιμαργία των σπεκουλαδόρων. Στο παρελθόν είδαμε τι έγινε π.χ. στη Θαϋλάνδη. Πιθανότατα αυτή τη στιγμή στη γραμμή βρίσκονται τα ελληνικά χρεόγραφα και ίσως λίγο αργότερα άλλες ασθενείς ευρωπαϊκές χώρες και το ίδιο το ευρώ. Με αυτά ποσώς δεν μειώνεται η ευθύνη της Ελλάδας και η κακοδιαχείριση δεκαετιών. Όμως αυτού του βεληνεκούς εχθροί είναι αδύνατο να αντιμετωπιστούν από μόνη την ελληνική (ή άλλες μεμονωμένες ευρωπαϊκές) οικονομία που όσα προβλήματα και να έχει θα μπορούσε, αν είχε χρόνο, με τη βοήθεια των εταίρων της ίσως να τα τιθασσεύσει. Το πρόβλημα φαίνεται να είναι βαθύτερο και απαιτεί συλλογική αντιμετώπιση, κυρίως από την Ευρώπη, αφού οι διεθνείς σπεκουλαδόροι έχουν ως επί το πλείστον βρετανική ή αμερικάνικη προέλευση.
on 03/05/2011
Φύλαρχε:
Ενδιαφέρον σχόλιο, ευχαριστώ. Θα εύχομουν και το pension fund στο οποίο είμαι μέλος (είναι βρετανικό και με 30 δισ. λίρες επενδύσεις) να είχε αυτή τη δύναμη! Δεν αμφιβάλλω ΄ομως οτι το παιγνίδι που παίζεται πίσω από την αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με το ποιού το κεφάλαιο θα καταστραφεί. Και ότι ο διαιώνιση του προβλήματος δημιουργεί ευκαιρία για κέρδη γιά τους σπεκουλαδόρους που παίζουν με τα CDS.
Αλλά πιστεύω ότι η Ελληνική κυβέρνηση έχει τον πρώτο λόγο στο θέμα αυτό και πρέπει επιτέλους να ενεργήσει προς όφελος της χώρας.
Ακούω καθημερινά ελληνικό ραδιόφωνο και τρεις λέξεις που έχουν αποτυπωθεί στο μυαλό μου είναι "εξαθλίωση, ανασφάλεια και ανεργία". Τα στοιχεία φυσικά μιλούν από μόνα τους, αλλά δε παρουσιάζουν τα κοινωνικά δράματα που κρύβονται από πίσω.
Το πρόβλημα - που σίγουρα δημιούργησαν σε μεγάλο βαθμό διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις με τη βοήθεια και ευλογία όμως της ΕΕ - διογκώθηκε από τους κακούς χειρισμούς της ΕΕ, οι οποίοι συνεχίζονται.
Ενδιαφέρον σχόλιο, ευχαριστώ. Θα εύχομουν και το pension fund στο οποίο είμαι μέλος (είναι βρετανικό και με 30 δισ. λίρες επενδύσεις) να είχε αυτή τη δύναμη! Δεν αμφιβάλλω ΄ομως οτι το παιγνίδι που παίζεται πίσω από την αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με το ποιού το κεφάλαιο θα καταστραφεί. Και ότι ο διαιώνιση του προβλήματος δημιουργεί ευκαιρία για κέρδη γιά τους σπεκουλαδόρους που παίζουν με τα CDS.
Αλλά πιστεύω ότι η Ελληνική κυβέρνηση έχει τον πρώτο λόγο στο θέμα αυτό και πρέπει επιτέλους να ενεργήσει προς όφελος της χώρας.
Ακούω καθημερινά ελληνικό ραδιόφωνο και τρεις λέξεις που έχουν αποτυπωθεί στο μυαλό μου είναι "εξαθλίωση, ανασφάλεια και ανεργία". Τα στοιχεία φυσικά μιλούν από μόνα τους, αλλά δε παρουσιάζουν τα κοινωνικά δράματα που κρύβονται από πίσω.
Το πρόβλημα - που σίγουρα δημιούργησαν σε μεγάλο βαθμό διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις με τη βοήθεια και ευλογία όμως της ΕΕ - διογκώθηκε από τους κακούς χειρισμούς της ΕΕ, οι οποίοι συνεχίζονται.
on 03/05/2011
Συμφωνώ πλήρως με την ανάλυση του Φύλαρχου.Δυστυχώς όμως δεν υπάρχει η συλλογική αντιμετώπιση.Έτσι από την μιά ενθαρύνονται οι σπεκουλαδόροι,παθαίνουν πανικό οι κάτοχοι ομολόγων που τα ξεπουλούν όσο όσο και προκαλείται απαισιοδοξία στον κόσμο σε μιά αλυσιδωτή αντίδραση.
on 03/05/2011
I enjoyed reading your article and agree with most of the points you have raised. Credit default swaps signal that Greece has a 67% probability of default within the next 5 years. We have not yet realized in Cyprus how big our exposure to Greece is. You correctly point out the esposure to Greek bonds. In addition to this, Cypriot Banks also have 25 billion of loans in Greece (95% of this BOC and MFG). I think this poses a systemic risk to the whole economy.
on 04/05/2011
Thanks for your comment. Indeed the exposures of the Cypriot banks to Greek firms and households are now well known, given the S&P report. Additionally, there may be exposures to Greek banks themselves, which, if present, could compound the problem and result in significant second round hits. A recent ECR report by Andrew Mortimer using BIS data suggests these interlinkages could be large and potentially very damaging. For more details see the latest post in English on my own blog:
http://givegoodeconomicsachance.blogspot.com/
http://givegoodeconomicsachance.blogspot.com/
on 04/05/2011
Αν οι Ευρωπαίοι το εννοούν ότι δεν θα χρεοκοπήσει η Ελλάδα, τότε φυσικά ας πουν και ας πράξουν με το σωστό τρόπο. Υπάρχουν τρόποι, όχι σκέτα λόγια που εξαρτώνται και από πολιτικοκομματικές σκοπιμότητες. Ιδού δυο:
1. Δημιουργία ενός ευρωπαϊκού ισχυρού φάντ, όμοιου με το ΙΜF που θα έχει σκοπό όχι απλά να δανείζει τις τρανταζόμενες οικονομίες, αλλά να αγοράζει από τη δευτερογενή ή και την πρωτογενή αγορά τα κρατικά χρεόγραφα των υπό πίεση χωρών. Αυτό φυσικά θα γίνεται μετά από έγκριση από μέρους τών χωρών αυτών ενός χρονοδιαγράμματος προς ελεγχόμενη πορεία εξυγίανσης των οικονομιών τους, υπό την αυστηρή παρακολούθηση και εποπτεία του μάνατζμεντ του φαντ.
Αυτή η διευθέτηση θα έχει ως άμεσο αποτέλεσμα την πτώση των spreads και τη φυγή κακήν κακώς των σπεκουλαδόρων, που θα υποστούν ζημιές περίπου όπως έγινε στην περίπτωση των μετοχών της Φόλκςβάγκεν τον Οκτώβρη του 2008.
http://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/transport/3281537
2. Παράλληλα με τη διόρθωση των στατιστικών στοιχείων και την εξασφάλιση δανειοδότησης οι πλούσιες χώρες οφείλουν να αντιληφθούν ότι είναι προς το συμφέρον και των ιδίων αν βοηθηθούν για να μπορέσουν οι αδύνατες οικονομικά χώρες κυρίως της Νότιας Ευρώπης να στηρίζονται στους δικούς τους ώμους. Αυτό μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους αλλά δεν είναι του παρόντος να μπει κανείς σε λεπτομέρειες.
1. Δημιουργία ενός ευρωπαϊκού ισχυρού φάντ, όμοιου με το ΙΜF που θα έχει σκοπό όχι απλά να δανείζει τις τρανταζόμενες οικονομίες, αλλά να αγοράζει από τη δευτερογενή ή και την πρωτογενή αγορά τα κρατικά χρεόγραφα των υπό πίεση χωρών. Αυτό φυσικά θα γίνεται μετά από έγκριση από μέρους τών χωρών αυτών ενός χρονοδιαγράμματος προς ελεγχόμενη πορεία εξυγίανσης των οικονομιών τους, υπό την αυστηρή παρακολούθηση και εποπτεία του μάνατζμεντ του φαντ.
Αυτή η διευθέτηση θα έχει ως άμεσο αποτέλεσμα την πτώση των spreads και τη φυγή κακήν κακώς των σπεκουλαδόρων, που θα υποστούν ζημιές περίπου όπως έγινε στην περίπτωση των μετοχών της Φόλκςβάγκεν τον Οκτώβρη του 2008.
http://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/transport/3281537
2. Παράλληλα με τη διόρθωση των στατιστικών στοιχείων και την εξασφάλιση δανειοδότησης οι πλούσιες χώρες οφείλουν να αντιληφθούν ότι είναι προς το συμφέρον και των ιδίων αν βοηθηθούν για να μπορέσουν οι αδύνατες οικονομικά χώρες κυρίως της Νότιας Ευρώπης να στηρίζονται στους δικούς τους ώμους. Αυτό μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους αλλά δεν είναι του παρόντος να μπει κανείς σε λεπτομέρειες.
on 04/05/2011
The problem may go far beyond the destruction of the equity holders of the bank shares. A restructuring of the Greek debt will also put at risk the bondholders and even the depositors in the Cyprus and Greek banks. The possibility of a "run on the bank" cannot be dismissed, as a restructuring, will certainly cause lack of confidence the banking system. The Cyprus banks that are disproportionately exposed to foreign depositors may be especially vulnerable. 30% of its $70 bil in deposits come from foreigners, who I would think are more fickle. If those depositors started heading for the exit, because they start believe their cash is at risk, then we could possibly have a situation that would be reminiscent of Bear Stearns (Bear went down as the hedge funds, equivalent of depositors, started withdrawing their money). Let's hope that the fact that BofCy is now owned by a Russian would help.
on 05/05/2011
Interesting observation, although I think that the risks of a bank run of any kind are remote for two reasons:
(a) deposit insurance, which in Cyprus covers deposits up to 100,000 Euros incuding foreign currency ones (a good, albeit imperfect, protection from a bank run)
(b) Mervyn King, who is overseeing the bank stress tests at European level, was suggesting today in the FT that governments are being urged to recapitalise banks where necessary before they even publish the stress tests in June. If the weaker links in the chain are indeed fixed, confidence will increase and bank runs anywhere will be highly unlikely. My own question mark is how Greece will find the money to prop up its own banks.
Personally I think we are entering Japanese territory (near insolvent but not illiquid banks muddling through with government support) than Bear Sterns or indeed Northern Rock.
(a) deposit insurance, which in Cyprus covers deposits up to 100,000 Euros incuding foreign currency ones (a good, albeit imperfect, protection from a bank run)
(b) Mervyn King, who is overseeing the bank stress tests at European level, was suggesting today in the FT that governments are being urged to recapitalise banks where necessary before they even publish the stress tests in June. If the weaker links in the chain are indeed fixed, confidence will increase and bank runs anywhere will be highly unlikely. My own question mark is how Greece will find the money to prop up its own banks.
Personally I think we are entering Japanese territory (near insolvent but not illiquid banks muddling through with government support) than Bear Sterns or indeed Northern Rock.
on 06/05/2011
Just wanted to ask you , if you know that the 100k for each depositor realy exist OR its a provision that the goverment should make in order to accumulate a reserve in order to be able to cover each and every depositor foreing and domestic.
Since the 20% of the customers hold the 80% of the deposits and 80% of the customers hold the 20% of the deposits I fear that its the 20% of customers that will be the first in line to withdraw their money which will be the 80 % of the deposit. And these guys DO NOT count on the 100k conpensation from the Goverment as I am sure that you understand that this guys hold hundreds of millions so the 100k is irrelevant to them. And pls dont pay attention to what polititians say, they are just protecting their position.
Since the 20% of the customers hold the 80% of the deposits and 80% of the customers hold the 20% of the deposits I fear that its the 20% of customers that will be the first in line to withdraw their money which will be the 80 % of the deposit. And these guys DO NOT count on the 100k conpensation from the Goverment as I am sure that you understand that this guys hold hundreds of millions so the 100k is irrelevant to them. And pls dont pay attention to what polititians say, they are just protecting their position.
on 04/05/2011
The whole discussion about Greek debt restructuring and its implications is misguided if the whole of the EU position is not taken on board. The Greek debt is not the only one that has to be rescheduled/restructured. The irish and Portugese have every right to expect similar treatment. Hence the issue has to be seen in the context of a comphrehensive solution that will be acceptable to the providers of the funds and the governments that will put up the gurarantee. Any other talk is pointless and damaging. The only historical ana;logy that can be made is the latin American problem that was addressed with the issuance of Brady bonds whereby 30 year bonds were issued to replace existing debt and the principal was guaranteed by the issuance of US zero coupon bonds. The countries only serviced the interst which was low due to the guarantee of the principal. The EU problem can be addressed by the EFSF (which is AAA) should stand in the role of the US Treasury and issue zero coupons which will be used to structure 30 year bonds with a lower coupon and will be exchanged for current bonds held by banks and investors. This will be the only solution that can be used across the countries which need the assistance and will probably get the political support such a debt rescheduling will require. Other solutions are all talk and in the end the markets will force worse solutions. The Greek government has everything to gain to pursue this course of action instead of talking about inflicting more pain and suffering to the Greek people who are not to blame for the mess that the politicians with help of the likes of Goldman Sachs have created.
on 05/05/2011
You raise interesting points.However the argument is exactly that European authorities cannot reach any agreement and as a result Greece will have to default (restructure)on its loans.Furthermore the consensus among independent economists is that because of different interests Europe lacks the will and/or power and as a result Greece will not be able to pay its loans.When you talk of other solutions(unless you refer to official statements which nobody believes)to my understanding nobody is offering any credible solution and as a result the markets will force one.
Obviously if the markets believed that Europe would take measures they would not be speculating against Greece and the other PIGS.An additional measure to buying bonds would be monetary easing but unfortunately the ECB raises rates.
My feeling is that after Greece,the weakest link defaults/restructures then as happened in the US after Lehman ,and not before,was allowed to collapse,Europe will act to prevent contagion to Portugal,Ireland,Spain etc.At this time it is unrealistic to expect the richer countries to pay for Greece or Ireland.Europe is not behaving as a single country.
Obviously if the markets believed that Europe would take measures they would not be speculating against Greece and the other PIGS.An additional measure to buying bonds would be monetary easing but unfortunately the ECB raises rates.
My feeling is that after Greece,the weakest link defaults/restructures then as happened in the US after Lehman ,and not before,was allowed to collapse,Europe will act to prevent contagion to Portugal,Ireland,Spain etc.At this time it is unrealistic to expect the richer countries to pay for Greece or Ireland.Europe is not behaving as a single country.
on 05/05/2011
Dear Erol:
Many thanks for your wise words.
Implicit in my analysis is that Ireland and Portugal (at least) will follow Greece. Indeed, this is also true of Nicolas Economidis' analysis, which was the first to my knowledge to suggest the Brady plan solution, and that was not just for Greece. That there are three countries involved complicates the picture somewhat and makes the inter-linkages between banks even more important. I suspect everyone is now waiting for the results of the bank stress tests in June, which I am hoping will be more realistic than last year's. We should then have a better idea how matters are likely to unfold.
My first reaction to the suggestion of an orderly restructuring of debt that everyone agrees to along the lines of the Brady plan agreed is this: if it is that straightforward, why does it not happen sooner rather than later? It is certainly in the debtor countries' interest. It is also in the interests of the EU as a whole to return to some degree of financial stability.
My concern is that financial stability is a public good, and we know that in general there is a tendency to underinvest in public goods, especially so if private interests are conflicting. In the European context, the problem is compounded by there being many centres of power, each with its own agenda. In contrast, the US can speak with one voice, at least when its financial interests are at stake.
Even within countries in Europe there are conflicting interests - the burden of restructuring will not fall evenly on everyone. And when it comes to tough trade-offs, politicians, especially at the EU level, seem not to be in a hurry to make decisions.
I am therefore less confident than you seem to be that political support for a plan of orderly restructuring will be found at European level before it is too late.
Many thanks for your wise words.
Implicit in my analysis is that Ireland and Portugal (at least) will follow Greece. Indeed, this is also true of Nicolas Economidis' analysis, which was the first to my knowledge to suggest the Brady plan solution, and that was not just for Greece. That there are three countries involved complicates the picture somewhat and makes the inter-linkages between banks even more important. I suspect everyone is now waiting for the results of the bank stress tests in June, which I am hoping will be more realistic than last year's. We should then have a better idea how matters are likely to unfold.
My first reaction to the suggestion of an orderly restructuring of debt that everyone agrees to along the lines of the Brady plan agreed is this: if it is that straightforward, why does it not happen sooner rather than later? It is certainly in the debtor countries' interest. It is also in the interests of the EU as a whole to return to some degree of financial stability.
My concern is that financial stability is a public good, and we know that in general there is a tendency to underinvest in public goods, especially so if private interests are conflicting. In the European context, the problem is compounded by there being many centres of power, each with its own agenda. In contrast, the US can speak with one voice, at least when its financial interests are at stake.
Even within countries in Europe there are conflicting interests - the burden of restructuring will not fall evenly on everyone. And when it comes to tough trade-offs, politicians, especially at the EU level, seem not to be in a hurry to make decisions.
I am therefore less confident than you seem to be that political support for a plan of orderly restructuring will be found at European level before it is too late.
on 05/05/2011
Good points from Mr. Riza. The problem is that the markets, for the time being, do not seem to see the "Brady bond" solution as a likely outcome. If they did, the 2-year bond yields would not be at 25%. And with justification, as the powers of Eurozone are sending mixed messages. The fact is that they (Germans, Dutch, etc) are finding it difficult to digest the fact that they will end up paying the bill for the Greek governments' excesses and borderline fraud. At the end, my guess is that a comprehensive "Brady bond"-like solution should prevail, as any alternative imposed by the market will put at risk the very existence of the Eurozone, as we know it.
on 05/05/2011
Good points from Erol Riza.
Except the one about the Greek people being blameless. Weren't they the ones who went on strike asking for higher salaries, higher pensions, early retirement, and all sorts of other goodies?
It's very easy to blame the politicians and the capitalists for everything. But the people bear their share of the blame. And it's not small.
Except the one about the Greek people being blameless. Weren't they the ones who went on strike asking for higher salaries, higher pensions, early retirement, and all sorts of other goodies?
It's very easy to blame the politicians and the capitalists for everything. But the people bear their share of the blame. And it's not small.
on 05/05/2011
At last some wise advice from an experienced economist,Mr Riza who has drawned from his vast experience at the Central Bank of Cyprus.You have my respect Mr Riza.Please write more often.
on 08/05/2011
Μιά πολύ λεπτομερής ανάλυση του θέματος δημοσιεύθηκε σήμερα στην Καθημερινή των Αθηνών υπό μορφή συνέντευξης του καθ. Οικονομίδη και του συνεργάτη του:
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_politics_2_08/05/2011_441420
Συμφωνώ με τα περισσότερα. Η κύρια μου ανησυχία είναι ότι φαίνεται να υπο-εκτιμά τις επιπτώσεις γιά τις τράπεζες και να υπερ-εκτιμά τη δυνατότητα της Ελληνικής κυβέρνησης να ενισχύσει με νέα κεφάλαια τις ελληνικές τράπεζες.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_politics_2_08/05/2011_441420
Συμφωνώ με τα περισσότερα. Η κύρια μου ανησυχία είναι ότι φαίνεται να υπο-εκτιμά τις επιπτώσεις γιά τις τράπεζες και να υπερ-εκτιμά τη δυνατότητα της Ελληνικής κυβέρνησης να ενισχύσει με νέα κεφάλαια τις ελληνικές τράπεζες.