Η κρίση του πολιτικού συστήματος και οι επιβαλλόμενες δράσεις

Σε λίγες εβδομάδες ο κυπριακός λαός θα προσέλθει στις κάλπες για την ανάδειξη των 6 Ευρωβουλευτών καθώς και των αρχών της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ομολογουμένως οι εκλογές αυτές λαμβάνουν χώρα σε ένα δύσκολο πολιτικό περιβάλλον όπου οι πολίτες έχουν χαμηλές προσδοκίες ενώ ταυτόχρονα το περιφερειακό, ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον είναι άναρχο και πολύπλοκο. Παρά τις οποιεσδήποτε δυσκολίες η Κύπρος καλείται να προχωρήσει με όραμα, τόλμη και δημιουργικότητα. Συνοπτικά θεωρώ απαραίτητες τις πιο κάτω δράσεις πολιτικής:

1. Στο Κυπριακό θα πρέπει να υπάρξει μια επανατοποθέτηση ή τουλάχιστον ένας εμπλουτισμός σε σχέση με το τι ακολουθείται μέχρι σήμερα. Θεωρώ στρατηγικό μονόδρομο την κατάθεση ενός πλαισίου κατευθυντήριων γραμμών για ένα κανονικό ομοσπονδιακό κράτος καθώς και την υιοθέτηση μιας εξελικτικής διαδικασίας. Επιπρόσθετα, είναι απαραίτητο ένα αφήγημα. Ιδέες προς αυτή την κατεύθυνση καταθέτω συστηματικά με την επιβαλλόμενη επικαιροποίηση.
2. Η αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης αποτελεί επιτακτική αναγκαιότητα. Η κυβέρνηση έχει ήδη αναγνωρίσει ότι απαιτείται σοβαρή διαφοροποίηση του υφιστάμενου νομικού και θεσμικού πλαισίου. Επιπρόσθετα, καθοριστικής σημασίας είναι και η στήριξη της ΕΕ. Η Λευκωσία νομιμοποιείται να έχει απαιτήσεις όπως η ενίσχυση του Λιβάνου, η προώθηση ενός θεσμικού πλαισίου με τη Συρία για επιστροφή μεταναστών στη χώρα αυτή,  η αποδοχή μεταναστών που είναι στην Κύπρο από άλλες χώρες της Ευρώπης στη βάση ποσοστώσεων και η οικονομική αύξηση των κονδυλίων προς την Κύπρο για τα ζητήματα αυτά.
3. Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί σε μια δημογραφική πολιτική. Το 1974 οι Έλληνες Κύπριοι αποτελούσαν το 82% του συνόλου της Μεγαλονήσου. Σήμερα αποτελούν λιγότερο του 80% της ελεύθερης Κύπρου: Δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι ως ποσοστό του συνόλου των διαβιούντων στην Κύπρο οι Ελληνοκύπριοι είναι γύρω στο 55% και η τάση φαίνεται να είναι πτωτική. Το ποσοστό γονιμότητας είναι κάτω από το 1,4% ενώ για τη διατήρηση του πληθυσμού απαιτείται ένα ποσοστό της τάξης του 2,1%. Πολλοί παράγοντες έχουν συντείνει στη δημιουργία αυτής της κατάστασης. Υπάρχουν τα εργαλεία πολιτικής τα οποία είναι δυνατό να αντιστρέψουν την υφιστάμενη κατάσταση.
4. Οι εξελίξεις στην οικονομία τα τελευταία χρόνια δημιούργησαν νέα δεδομένα. Τα πραγματικά εισοδήματα των περισσότερων νοικοκυριών μειώθηκαν, η μεσαία τάξη συρρικνώθηκε, η ανισότητα αυξήθηκε, ξένα κεφάλαια κατέχουν μεγάλο μέρος σημαντικών τομέων της οικονομίας, οι τιμές των ακινήτων και των ενοικίων έχουν εκτοξευθεί στα ύψη και υπάρχει προβληματισμός για το μέλλον. Το κυρίαρχο νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα δημιούργησε εντάσεις και τυχόν διαιώνισή του θα εμβαθύνει τα υφιστάμενα προβλήματα. Σημειώνεται επίσης ότι η υλοποίηση της πράσινης ανάπτυξης όπως σχεδιάζεται από την ΕΕ ενδεχομένως να οδηγήσει σε πολύ περισσότερα προβλήματα καθώς το κόστος είναι τεράστιο. Για όλα αυτά τα ζητήματα απαιτείται προβληματισμός και αναστοχασμός. Η Κύπρος χρειάζεται ένα νέο υπόδειγμα το οποίο να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες προκλήσεις και ανάγκες.
5. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στο συνταξιοδοτικό. Το χάσμα μεταξύ της ψηλότερης και της χαμηλότερης σύνταξης είναι απαράδεκτα μεγάλο. Θα πρέπει να υπάρξει συμψηφισμός συντάξεων παράλληλα με τον καθορισμό χαμηλότερου και υψηλότερου ορίου. Η σύνταξη του κάθε πολίτη πρέπει επίσης να αντικατοπτρίζει τις δικές του/της συνεισφορές. Οι στρεβλώσεις που υφίστανται θα πρέπει πλέον να παραμερισθούν και να υπάρξει επιτέλους ένα δικαιότερο σύστημα.
6. Ο στόχος της κοινωνικής συνοχής είναι ύψιστης σημασίας. Μεταξύ άλλων, είναι σημαντικό να προωθηθεί η αξιοκρατία και να μειωθεί η ανισότητα. Με το ίδιο σκεπτικό πρέπει να αξιολογηθούν ανάλογα η ιστορική αυτογνωσία καθώς και ένα αξιακό σύστημα το οποίο αφ’ ενός να σέβεται τις παραδόσεις και αφ’ ετέρου να λαμβάνει υπ’ όψιν τις σύγχρονες τάσεις. Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να αποδίδεται στον σεβασμό στη διαφορετικότητα.
7. Για κάθε κράτος η παιδεία και η έρευνα έχουν ιδιαίτερη σημασία. Στην περίπτωση της Κύπρου πρέπει να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για βελτίωση των επιπέδων και της ποιότητας στη μέση εκπαίδευση. Είναι σημαντικό να βελτιωθούν σημαντικά οι αποδόσεις των Κυπρίων μαθητών. Σε σχέση με την τριτοβάθμια εκπαίδευση παρά τα άλματα που έχουν γίνει ο στόχος της μετατροπής της Κύπρου σε ένα περιφερειακό ακαδημαϊκό κέντρο δεν έχει ολοκληρωθεί. Απαιτείται, μεταξύ άλλων, και στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, ορθολογιστική διαχείριση πόρων καθώς και επαρκής λογοδοσία. Δυστυχώς αυτό δεν υφίσταται σήμερα. Επιπρόσθετα, το κράτος θα πρέπει να εξασκήσει τον στρατηγικό του ρόλο με στόχο την υλοποίηση συγκεκριμένων επιδιώξεων.
8. Στο θέμα της υγείας θα πρέπει να συνεχισθούν οι προσπάθειες για την καλύτερη δυνατή οικονομική διαχείριση στο ΓεΣΥ και αναβάθμιση της ποιότητας των υπηρεσιών. Προβληματισμό προκαλεί το γεγονός ότι αρκετά νοσοκομειακά ιδρύματα έχουν αγορασθεί από ξένα κεφάλαια. 
9. Το πολιτικό σύστημα καλείται να αναβαθμισθεί και να διαφοροποιήσει το αίσθημα της κόπωσης και της απαξίωσης σε ένα μη ευκαταφρόνητο ποσοστό των πολιτών. Προς αυτή την κατεύθυνση απαιτούνται νέα πρόσωπα, νέες ιδέες καθώς και νέες πρακτικές. Επιπρόσθετα, η επιστράτευση της επιστημονικής γνώσης είναι απαραίτητη.
10. Για κάθε χώρα η δημόσια διοίκηση με την ευρύτερη έννοια του όρου είναι καθοριστικής σημασίας. Και η Κύπρος δεν αποτελεί εξαίρεση. Συνεχής πρέπει να είναι η προσπάθεια για αφ’ ενός αναβάθμιση των υπηρεσιών και αφ’ ετέρου συγκράτηση του κόστους λειτουργίας της. Πάνω απ’ όλα είναι σημαντικό να κατανοηθεί επαρκώς ο στρατηγικός, κοινωνικός και επιδιαιτητικός ρόλος του κράτους και να υπάρξουν οι ανάλογες δράσεις.
11. Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στη συνεχή αξιολόγηση του ρόλου της Κύπρου στο περιφερειακό, ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον καθώς και στις επιβαλλόμενες τοποθετήσεις. Επιπρόσθετα, η αναβάθμιση της ασφάλειας είναι απαραίτητη. Ταυτόχρονα, πρέπει να κατανοηθεί από την πολιτεία και το ευρύτερο πολιτικό σύστημα γενικότερα η επιτακτική αναγκαιότητα της συμμετοχής της χώρας μας στην αγορά διακίνησης και ανταλλαγής ιδεών σε όλα τα επίπεδα. Επί τούτου τονίζεται ο ρόλος των δεξαμενών σκέψης ο οποίος σήμερα είναι αδικαιολόγητα υποβαθμισμένος στη Κύπρο.
12. Η Κύπρος χρειάζεται οπωσδήποτε μια στρατηγική εθνικής επιβίωσης. Πρέπει να κατανοηθεί ότι η χώρα μας δεν είναι τοποθετημένη στη βορειοδυτική Ευρώπη ή μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας. Αντίθετα, βρίσκεται στην καρδία της Ανατολικής Μεσογείου και γειτνιάζει με τη Μέση Ανατολή. Πάνω απ’ όλα η Τουρκία κατέχει το 37% του εδάφους της το οποίο το έχει εποικίσει και εν πολλοίς εξισλαμίσει. Επιπρόσθετα, η Άγκυρα διεξάγει ένα υβριδικό πόλεμο εις βάρος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Καλούμεθα να προασπίσουμε την κρατική υπόσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας καθώς και την πρωταγωνιστική παρουσία του Κυπριακού Ελληνισμού στη Μεγαλόνησο. Απαιτείται προγραμματισμός, όραμα και η αποφυγή της ιδεολογικοποίησης και της ρομαντικής προσέγγισης διαφόρων καταστάσεων. Ούτε ο ακραίος εθνικισμός ούτε ο εθνομηδενισμός συμβάλουν στην εξυπηρέτηση των στόχων μας. Αντίθετα, προέχει ο πατριωτικός πραγματισμός και οι συναφείς δράσεις.

Η υλοποίηση των εισηγήσεων που κατατίθενται ανήκει στη σφαίρα του εφικτού. Με τέτοιες δράσεις η Κύπρος μπορεί να προσβλέπει σ’ ένα καλύτερο μέλλον.

Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων καθώς και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.