Κομισιόν: Προκλήσεις για ανταγωνιστικότητα Κύπρου

Θετικές παρά το δύσκολο περιβάλλον είναι οι οικονομικές προοπτικές για την Κύπρο, ωστόσο η ανταγωνιστικότητα της χώρας αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις λόγω της αναντιστοιχίας των δεξιοτήτων με τις ανάγκες της οικονομίας, της ανεπαρκούς πρόσβασης των επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση, και της ανεπαρκούς προώθησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, σύμφωνα με τα ευρήματα που περιλαμβάνονται σε έκθεση για την Κύπρο στο πλαίσιο του Εαρινού Ευρωπαϊκού Εξαμήνου που παρουσιάστηκε στις Βρυξέλλες την Τετάρτη.

Η δέσμη μέτρων του εαρινού Ευρωπαϊκού Εξαμήνου παρέχει καθοδήγηση πολιτικής για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της ανθεκτικότητας της ΕΕ και τη διατήρηση υγιών δημόσιων οικονομικών εν μέσω ενός δύσκολου γεωπολιτικού περιβάλλοντος, με εξειδικευμένες εκθέσεις για το κάθε κράτος μέλος.

Σύμφωνα με την προσέγγιση της ΕΕ, την οποία παρουσίασαν ο ο Αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Βάλντις Ντομπρόφσκις, ο Επίτροπος Οικονομίας, Πάολο Τζεντιλόνι, και ο Επίτροπος Απασχόλησης, Νίκολα Σμιτ, στόχος είναι η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των οικονομιών της ΕΕ μέσω μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης σε όλους τους τομείς πολιτικής: μακροοικονομική σταθερότητα, προώθηση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, παραγωγικότητα και δικαιοσύνη. Τα εργαλεία για την προώθηση των πολιτικών στόχων είναι η εφαρμογή των Σχεδίων Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας καθώς και τα προγράμματα από τα Ταμεία Συνοχής.

Γενικότερα σύμφωνα με την έκθεση για την Κύπρο, οι οικονομικές προοπτικές παραμένουν θετικές παρά το δύσκολο πλαίσιο, αν και οι προκλήσεις παραμένουν σε σχέση με την αγορά εργασίας και την κοινωνική συνοχή, καθώς και με τις προσπάθειες μετάβασης σε μια πιο βιώσιμη οικονομία.

Επίσης στο πλαίσιο αξιολόγησης της μακροοικονομικής κατάστασης στα κράτη μέλη, διαπιστώθηκε πως η Κύπρος εξακολουθεί να αντιμετωπίζει ανισορροπίες παρά το ότι οι αδυναμίες που σχετίζονται με το ιδιωτικό, το δημόσιο και το εξωτερικό χρέος έχουν συνολικά υποχωρήσει.

Ανταγωνιστικότητα κυπριακής οικονομίας

Σε ειδικό τμήμα της έκθεσης όπου συνοψίζονται στοιχεία που αφορούν την ανταγωνιστικότητα της χώρας, η Κύπρος καταγράφει μικτές επιδόσεις χωρίς να έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο από το 2022 και την περίοδο πριν την πανδημία.

Η χώρα έχει καλές επιδόσεις στις εξαγωγές επαγγελματικών υπηρεσιών, υπηρεσιών Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών και τουριστικών υπηρεσιών, και στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Είναι καλά ενσωματωμένη στην ενιαία αγορά και λαμβάνει περαιτέρω μέτρα για να ενισχύσει τις επιδόσεις της.

Το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της Κύπρου αντιμετωπίζει συνολικά διάφορες προκλήσεις που σχετίζονται με τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Τα μέτρα περιλαμβάνουν τη μείωση της γραφειοκρατίας στον δημόσιο τομέα, τον εξορθολογισμό των διαδικασιών αδειοδότησης, τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της δημόσιας διοίκησης, την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας του φορολογικού συστήματος, την προώθηση ενός ισχυρού πλαισίου καταπολέμησης της διαφθοράς, την αντιμετώπιση του προβλήματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων και τη δημιουργία κινήτρων για καινοτομία.

Ωστόσο, σημειώνεται, παραμένουν μια σειρά από προκλήσεις για την ανταγωνιστικότητα της Κύπρου:

- αναντιστοιχίες δεξιοτήτων, μείωση των βασικών δεξιοτήτων και χαμηλό επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων που καθυστερούν την παραγωγικότητα, την αξιοποίηση της γνώσης, την προσφορά εργασίας και την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση,

- η ανεπαρκής πρόσβαση των επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση, ιδίως εκτός του τομέα των νομισματικών και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, αλλά και η ανεπαρκής πρόσβαση σε ιδιωτικές επενδύσεις στη μεταποίηση και τις καινοτόμες επιχειρήσεις περιορίζουν τις δυνατότητες ανάπτυξης,

- στην ανεπαρκή εξάπλωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και στην καθυστέρηση της μετάβασης σε μια κυκλική οικονομία, τάσεις που εγκυμονούν κινδύνους για την ενεργειακή αυτονομία και αποτελεσματικότητα και θα μπορούσαν ενδεχομένως να υπονομεύσουν τη μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα της χώρας.

Θετικές προοπτικές, προκλήσεις για κοινωνική συνοχή

Συνοπτικά, σύμφωνα με την εισαγωγική περίληψη της έκθεσης του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου για την Κύπρο, οι οικονομικές προοπτικές παραμένουν θετικές παρά το δύσκολο πλαίσιο, αν και οι προκλήσεις παραμένουν σε σχέση με την αγορά εργασίας και την κοινωνική συνοχή, καθώς και στις προσπάθειες μετάβασης σε μια πιο βιώσιμη οικονομία.

Πιο συγκεκριμένα, η έκθεση καταγράφει πως μετά την έντονη ανάπτυξη της οικονομίας στο 2022 όταν η αύξηση του ΑΕΠ έφτασε το 5,1%, η αύξηση αυτή επιβραδύνθηκε το 2023 αλλά παρέμεινε δυναμική στο 2,5%. Η ισχυρή αυτή επίδοση αναμένεται να συνεχιστεί και να αυξηθεί κατά 2,8% το 2024 και 2,9% το 2025.

Οι ιδιωτικές επενδύσεις δεν αναμένεται να αυξηθούν βραχυπρόθεσμα. Το 2023, οι ιδιωτικές επενδύσεις στην Κύπρο ήταν κάπως χαμηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ (18,6% του ΑΕΠ έναντι 19,2% του μέσου όρου της ΕΕ). Ένα μοναδικό χαρακτηριστικό των ιδιωτικών επενδύσεων στην Κύπρο είναι ότι το μερίδιο των επενδύσεων των νοικοκυριών είναι αναλογικά υψηλότερο από οπουδήποτε αλλού στην ΕΕ. Η επενδυτική δραστηριότητα στην Κύπρο συγκεντρώνεται κυρίως στον κατασκευαστικό τομέα, αντανακλώντας την ισχυρή ζήτηση για κατοικίες.

Οι ξένες επενδύσεις αυξάνονται σε πολλούς τομείς, βοηθώντας τη διαφοροποίηση της οικονομίας, αλλά παραμένουν ιδιαίτερα ισχυρές και αυξάνονται στον τομέα των ακινήτων. Αντίθετα, το επίπεδο των επενδύσεων που ενισχύουν την παραγωγικότητα, συμπεριλαμβανομένης της έρευνας και της ανάπτυξης, εξακολουθεί να είναι χαμηλό.

Η αύξηση των εξαγωγών έχει επιβραδυνθεί και η σύνθεση των εξαγωγών αλλάζει. Τα έσοδα από τις συνολικές εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών παραμένουν σχεδόν στάσιμα το 2023, μετά από μια ισχυρή ετήσια αύξηση της τάξης του 20% περίπου τα δύο προηγούμενα χρόνια στο πλαίσιο της ανάκαμψης από την πανδημία.

Ωστόσο, συνεχίζονται οι θετικές τάσεις σε ορισμένους τομείς, ιδίως στις υπηρεσίες. Ειδικότερα, ο τομέας του τουρισμού ανέκαμψε σημαντικά το 2023, φθάνοντας περίπου στο 97% των επιπέδων αφίξεων του 2019.

Ταυτόχρονα, οι εξαγωγές υπηρεσιών, όπως οι νομικές και λογιστικές, μειώθηκαν απότομα, ιδίως στις αρχές του 2023, κυρίως λόγω των περαιτέρω συνεπειών του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία. Οι τάσεις διαφοροποίησης της οικονομίας και αύξησης των εξαγωγών νέων τομέων υπηρεσιών συνεχίζονται.

Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών επιδεινώθηκε, αντανακλώντας ορισμένα τρωτά σημεία της κυπριακής οικονομίας. Η απότομη επιδείνωση του εξωτερικού ισοζυγίου αναδεικνύει την εξάρτηση από τις εισαγωγές πετρελαίου, πρώτων υλών και καταναλωτικών αγαθών. Το υψηλό έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών σχετίζεται επίσης με τις ανθεκτικές καταναλωτικές δαπάνες, συμβάλλοντας στο ιστορικά χαμηλό ποσοστό αποταμίευσης των κυπριακών νοικοκυριών.

Ταυτόχρονα, οι εταιρείες ξένης ιδιοκτησίας, οι οποίες συνεχίζουν να δίνουν σημαντική ώθηση στις εξαγωγές υπηρεσιών από την Κύπρο, συμβάλλουν στο υψηλό και αυξανόμενο έλλειμμα πρωτογενούς εισοδήματος, καθώς επαναπατρίζουν τα κέρδη τους. Επιπλέον, τα υπερβολικά κέρδη του τραπεζικού τομέα που ανήκει ως επί το πλείστον σε ξένους, ώθησαν το έλλειμμα πρωτογενούς εισοδήματος πάνω από το 10% το 2023.

Ο πληθωρισμός έχει αρχίσει να μειώνεται. Μετά την κορύφωση του 8,1% το 2022, ο πληθωρισμός υποχώρησε στο 3,9% το 2023, χάρη στην πτώση των τιμών της ενέργειας και των τροφίμων και την άμβλυνση των διαταραχών στην πλευρά της προσφοράς. Αναμένεται να επιβραδυνθεί περαιτέρω το 2024 και το 2025, καθώς η πίεση από τις υψηλές τιμές της ενέργειας υποχωρεί. Ωστόσο, ο πυρήνας του πληθωρισμού αναμένεται να είναι ελαφρώς (0,5 π.μ.) υψηλότερος, γεγονός που μπορεί να συνδεθεί εν μέρει με την αναπροσαρμογή των μισθών.

Τα δημόσια οικονομικά συνεχίζουν να βελτιώνονται και το δημόσιο χρέος μειώθηκε γρήγορα. Μετά τα δύσκολα χρόνια της πανδημίας COVID-19, το δημοσιονομικό ισοζύγιο της Κύπρου ανέκαμψε γρήγορα και έγινε θετικό το 2022, καταγράφοντας πλεόνασμα γενικής κυβέρνησης ύψους 2,7%% του ΑΕΠ. Το πλεόνασμα αυξήθηκε σε 3,1%% του ΑΕΠ το 2023 και προβλέπεται να ανέλθει σε 2,9% του ΑΕΠ το 2024 - 2025. Το χρέος μειώνεται απότομα από τότε που κορυφώθηκε κοντά στο 115% του ΑΕΠ το 2020. Το χρέος αναμένεται τώρα να πέσει κάτω από το 70% του ΑΕΠ το 2025.

Ωστόσο, οι δαπάνες για την υγειονομική περίθαλψη και η γήρανση αναμένεται να αποτελέσουν τροχοπέδη για τα δημόσια οικονομικά στο μέλλον. Οι δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης προβλέπεται να αυξηθούν κατά 0,8 ποσοστιαίες μονάδες (π.μ.) του ΑΕΠ έως το 2070, έναντι 0,6 π.μ. του μέσου όρου της ΕΕ. Συνολικά, οι κίνδυνοι για τη δημοσιονομική βιωσιμότητα είναι χαμηλοί βραχυπρόθεσμα, μεσαίοι μεσοπρόθεσμα και χαμηλοί μακροπρόθεσμα, σύμφωνα με την ανάλυση βιωσιμότητας του χρέους της Επιτροπής.

Τα μακροοικονομικά τρωτά σημεία που σχετίζονται με το ιδιωτικό, δημόσιο και εξωτερικό χρέος παραμένουν, αλλά συνεχίζουν να υποχωρούν. Στο πλαίσιο εμπεριστατωμένης επισκόπησης της Κομισιόν στις αρχές του έτους, διαπιστώθηκε ότι τόσο το χρέος των νοικοκυριών όσο και το χρέος των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων προς το ΑΕΠ συνέχισαν να μειώνονται το 2023, αλλά παραμένουν υψηλά. Ωστόσο, το εταιρικό χρέος διογκώνεται από το χρέος των εταιρειών ειδικού σκοπού (SPEs), οι οποίες ενέχουν περιορισμένους κινδύνους για την οικονομία.

Η μείωση του αποθέματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων που κατέχουν οι τράπεζες τα τελευταία χρόνια ήταν σημαντική. Οι ενέργειες για τη διευθέτηση αυτών των δανείων που κατέχουν οι εταιρείες απόκτησης πιστώσεων αναμένεται να μειώσουν περαιτέρω το ιδιωτικό χρέος. Ο λόγος του δημόσιου χρέους μειώνεται με ταχείς ρυθμούς, κυρίως χάρη στο υψηλό δημοσιονομικό πλεόνασμα.

Παρά τις θετικές εξελίξεις, οι προκλήσεις της αγοράς εργασίας και της κοινωνικής συνοχής εξακολουθούν να υφίστανται, ιδίως όσον αφορά την αναντιστοιχία δεξιοτήτων και τις βασικές δεξιότητες. Το ποσοστό απασχόλησης έφθασε στο ανώτατο επίπεδο του 78,9% το 2023 και είναι πολύ πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Το γεγονός αυτό βάζει την Κύπρο σε καλό δρόμο για την επίτευξη του εθνικού στόχου της για την απασχόληση το 2030, ο οποίος είναι 80%. Το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε στο 6,1% το 2023 και αναμένεται να μειωθεί περαιτέρω το 2024 και το 2025.

Οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού στον πράσινο τομέα, στις κατασκευές, στα επαγγέλματα επιστήμης, τεχνολογίας, μηχανικής και μαθηματικών (STEM) και στο νοσηλευτικό προσωπικό αυξάνονται. Ωστόσο, η Κύπρος έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά φοιτητών STEM στην ΕΕ (11 έναντι 25,4% στην ΕΕ). Ο ψηφιακός αλφαβητισμός στην Κύπρο (49,5%) υπολείπεται επίσης σημαντικά από τον μέσο όρο της ΕΕ (55,5%). Η έκθεση PISA του ΟΟΣΑ για το 2022 υπογράμμισε ότι το ποσοστό υποεπίδοσης των Κυπρίων μαθητών στις βασικές δεξιότητες αυξάνεται και είναι ένα από τα υψηλότερα στην ΕΕ.

Η Κύπρος τα καταφέρνει σχετικά καλά στην εφαρμογή των αρχών του Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων, αλλά όχι σε όλα τα μέτωπα. Το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων στην απασχόληση είναι χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ και το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων στις συντάξεις είναι ένα από τα μεγαλύτερα στην ΕΕ. Το ποσοστό των νέων που δεν απασχολούνται, δεν εκπαιδεύονται ή δεν καταρτίζονται μειώθηκε το 2023, αλλά εξακολουθεί να είναι πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ.

Η δημόσια χρηματοδότηση για τη μακροχρόνια φροντίδα είναι μικρότερη από το ένα πέμπτο του μέσου όρου της ΕΕ, γεγονός που αναγκάζει τις οικογένειες να βρίσκουν εναλλακτικές λύσεις φροντίδας και περιορίζει το ποσοστό απασχόλησης, ιδίως για τις γυναίκες, το οποίο σήμερα είναι 74,6%. Το χάσμα απασχόλησης μεταξύ ατόμων με και χωρίς αναπηρία είναι πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ από το 2021.

Σε γενικές γραμμές, ο κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού είναι χαμηλός στην Κύπρο, αλλά υψηλότερος για τις μειονεκτούσες ομάδες, όπως τα άτομα με αναπηρία και τα άτομα που έχουν γεννηθεί εκτός ΕΕ. Οι ευάλωτες ομάδες αντιμετωπίζουν επίσης επίμονα εμπόδια στην πρόσβαση στην αγορά εργασίας και στην εξεύρεση ποιοτικής απασχόλησης. Αυτό περιορίζει επίσης την απασχόληση και την παραγωγικότητα, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας. Παρά τις πρόσφατες βελτιώσεις, οι τιμές της ενέργειας για τη θέρμανση και την ψύξη των σπιτιών και για τα καύσιμα των ιδιωτικών μεταφορών είναι υψηλές.

Η Κύπρος σημειώνει πρόοδο στη μετάβασή της σε μια πράσινη οικονομία και ενεργειακή αυτονομία, αλλά αντιμετωπίζει σημαντικά εμπόδια και καθυστερήσεις, παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει για την επιτάχυνση της εξάπλωσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη βελτίωση της ενεργειακής ασφάλειας.

Η μετάβαση σε βιώσιμες δημόσιες μεταφορές βρίσκεται ακόμη σε νηπιακό στάδιο και ο αριθμός των ηλεκτρικών οχημάτων και των σταθμών φόρτισης παραμένει πολύ χαμηλός. Η Κύπρος κινδυνεύει να χάσει τόσο τους στόχους του 2025 για τα αστικά απόβλητα (55%) όσο και για την ανακύκλωση των συσκευασιών (65%), με ποσοστό ανακύκλωσης αποβλήτων μόλις 15,3% το 2021. Η Κύπρος έχει επίσης υψηλό βαθμό ευπάθειας στην κλιματική αλλαγή. Οι εθνικές πολιτικές και τα μέτρα προσαρμογής που έχουν προγραμματιστεί δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση αυτών των τρωτών σημείων.