Σ. Ζένιος: Λιγότερο μαξιλάρι και περισσότερες επενδύσεις

Το κύριο ζητούμενο στην μετά-COVID εποχή είναι να αποκτήσουμε μια ανταγωνιστική και βιώσιμη οικονομία που να ανταποκρίνεται στις καινούργιες πραγματικότητες, στην χρήση της τεχνολογίας, στην αναδιαμόρφωση του εργασιακού περιβάλλοντος, την αυξημένη έμφαση σε θέματα υγείας επισημαίνει ο Καθηγητής χρηματοοικονομικών και διοικητικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, εταίρος στην ευρωπαϊκή δεξαμενή σκέψης Bruegel και μέλος της Ακαδημίας Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών Κύπρου, Σταύρος Α. Ζένιος.

Σε συνέντευξή του στη StockWatch, ο κ. Ζένιος, σημειώνει ότι το πολιτικό-διοικητικό σύστημα της χώρας δεν έδειξε ότι μπορεί να σκέφτεται στρατηγικά και να σχεδιάζει επιτελικά και «στηριζόμαστε στην “οικονομία της αρπαχτής” όπως φάνηκε με το πρόγραμμα των χρυσών διαβατηρίων».

Ο κ. Ζένιος χαρακτηρίζει ικανοποιητικά μέτρα της κυβέρνησης για στήριξη της οικονομίας εκφράζοντας ωστόσο ανησυχίες για την αύξηση του δημοσίου χρέους.

Συμβουλεύει την κυβέρνηση για λιγότερο συντηρητική στάση στα διαθέσιμα αποθέματα. «Αντί να δανειζόμαστε για να φτιάξουμε μαξιλάρι αποθεμάτων για το δημόσιο, και να πληρώνουμε το κόστος, προτιμότερο να βελτιώσουμε την οικονομία μας για να αξιοποιούμε τις ευνοϊκές συνθήκες δανεισμού όταν χρειαζόμαστε  ρευστότητα», τονίζει. 

-Τα μέτρα στήριξης της οικονομίας από την κυβέρνηση είναι ικανοποιητικά;

Η κυβέρνηση σωστά ενέργησε για στήριξη των επιχειρήσεων, ενίσχυση ανεργιακών επιδομάτων, αναστολή καταβολής φορολογίας και δόσεων δανείων. Όλα αυτά συνάδουν με το τί έγινε σε όλη την Ευρώπη.

Επίσης καλώς απέφυγε προτροπές για περικοπές σε μισθούς του δημοσίου, δημιουργώντας έτσι αίσθημα ασφάλειας στους εργαζόμενους αντί να επιτείνει τις ανησυχίες που προκαλεί η παρατεταμένη πανδημία.

Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η άντληση σχεδόν μισού δισ. ευρώ από το πρόγραμμα SURE για στήριξη των ανέργων από την ΕΕ.

Μελανό σημείο αποτελεί η αποτυχία έγκρισης του σχεδίου κρατικών εγγυήσεων, που θα έδινε οξυγόνο σε επιχειρήσεις. 17 ευρωπαϊκές χώρες είχαν εγκρίνει ανάλογο σχέδιο μόλις ξεκίνησε η κρίση. Τέτοια προγράμματα συνδέονται και με την δημιουργία κακής τράπεζας που θα διευκολύνει την αποπληρωμή σε βάθος χρόνου μετά την κρίση.

Το 2013 αλλάξαμε Κυβέρνηση όχι όμως νοοτροπία

-Ποιες οι επιπτώσεις των μέτρων στήριξης στο δημόσιο χρέος;

Εδώ τα πράγματα είναι ανησυχητικά και χρήζουν προσεκτικής παρακολούθησης. Είχαμε καταφέρει μετά την κρίση του 2013 να μειώσουμε το δημόσιο χρέος κάτω του 100% του ΑΕΠ, με καθοδική πορεία.

Με την έναρξη της πανδημίας είχαμε από την μια ύφεση της οικονομίας και από την άλλη αύξηση των δημόσιων δαπανών. Το δημόσιο χρέος σήμερα βρίσκεται στο 120% ΑΕΠ. Αυτό είναι πάρα πολύ ψηλό επίπεδο.

Όπως είχα δείξει με άρθρο που δημοσίευσε η ευρωπαϊκή δεξαμενή σκέψης Bruegel, αυτό το επίπεδο  είναι επί του παρόντος διαχειρίσιμο διότι τα δανειστικά επιτόκια είναι χαμηλά.

Ωστόσο, τα προγράμματα της ΕΚΤ που κρατούν τα επιτόκια χαμηλά έχουν ημερομηνία λήξης. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι για την επόμενη μέρα. Τo Ταμείο Ανάκαμψης της ΕΕ και το Next Generation EU προσφέρουν ανακούφιση, και η Κύπρος αναμένεται να αντλήσει περίπου 5% του ΑΕΠ ως χορηγίες, και άλλο 6% ως δάνεια με ευνοϊκούς όρους. Αλλά αυτά λήγουν το 2025.

Έχουμε τέσσερα χρόνια για να διαχειριστούμε την κατάσταση, και αυτό δεν είναι μεγάλο διάστημα. Είναι τεράστια η πρόκληση να μειώσεις το δημόσιο χρέος κατά 20% σε μια τετραετία. Αυτό απαιτεί δημοσιονομική πειθαρχία και μεταρρυθμίσεις για βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Το κύριο ζητούμενο στην μετά-COVID εποχή είναι να αποκτήσουμε μια ανταγωνιστική και βιώσιμη οικονομία που να ανταποκρίνεται στις καινούργιες πραγματικότητες, στη χρήση της τεχνολογίας, στην αναδιαμόρφωση του εργασιακού περιβάλλοντος,  την αυξημένη έμφαση σε θέματα υγείας και πράσινης οικονομίας, στην έρευνα και καινοτομία.

Ωστόσο το πολιτικό-διοικητικό σύστημα της χώρας δεν έδειξε ότι μπορεί να σκέφτεται στρατηγικά και να σχεδιάζει επιτελικά. Στηριζόμαστε στην «οικονομία της αρπαχτής» όπως φάνηκε με το πρόγραμμα των χρυσών διαβατηρίων. Ακόμη και με το μνημόνιο του 2013 υστερήσαμε σημαντικά στις μεταρρυθμίσεις. Είδαμε την αποτυχία με την κατάρρευση του Συνεργατισμού.

Τεράστια ευθύνη για τις μεταρρυθμίσεις έχει και η Βουλή. Μας κατατρέχει η ρήση του Μακιαβέλι ότι «τίποτα δεν είναι πιο δύσκολο, πιο αβέβαιο, πιο επικίνδυνο από το να πάρει κανείς την πρωτοβουλία της εισαγωγής νέων θεσμών και εθίμων. Γιατί ο μεταρρυθμιστής έχει εχθρούς όλους εκείνους που έχουν άμεσο και απόλυτο συμφέρον να διατηρούνται οι παλιοί θεσμοί και βρίσκει απρόθυμους φίλους εκείνους που θα ωφεληθούν από τους νέους θεσμούς».

Όπως αποδείχθηκε, το 2013 αλλάξαμε κυβέρνηση αλλά δεν αλλάξαμε νοοτροπία.

Λιγότερο μαξιλάρι, περισσότερες επενδύσεις

-Θα μπορούσε να κάνει διαφορετικές επιλογές  η κυβέρνηση;

Πέρυσι τον Μάρτιο είχα τονίσει ότι η κρίση του 2020 είναι πολύ διαφορετική από την κρίση του 2013. Η ενδεδειγμένη θεραπεία το 2013 ήταν η λιτότητα, ενώ σήμερα βλέπουμε, παγκοσμίως, μια πρωτοφανή επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, σε συνδυασμό με τη μη συμβατική δημοσιονομική πολιτική της ΕΚΤ. Αυτές οι τάσεις καθορίζουν τις ενέργειες της Κυβέρνησης.

Είχαμε μια κίνηση πανικού πέρυσι όταν το Υπουργείο δανείστηκε με ψηλά επιτόκια αναμένοντας, εσφαλμένα, έλλειψη ρευστότητας στην αγορά, αλλά η μετέπειτα πορεία θεωρώ ότι ήταν σωστή. Αυτό αντανακλάται και στα spreads των κυπριακών ομολόγων, που είναι χαμηλότερα από την Ιταλία και την Ελλάδα. 

Ωστόσο θα συμβούλευα λιγότερο συντηρητική στάση στα διαθέσιμα αποθέματα. Αντί να δανειζόμαστε για να φτιάξουμε μαξιλάρι αποθεμάτων για το δημόσιο, και να πληρώνουμε το κόστος, προτιμότερο να βελτιώσουμε την οικονομία μας για να αξιοποιούμε τις ευνοϊκές συνθήκες δανεισμού όταν χρειαζόμαστε  ρευστότητα. 

-Δόθηκαν λεφτά χωρίς στόχευση ενόψει εκλογών;

Δεν θα το έλεγα, πολύ πιθανόν βεβαίως, αλλά στην παρούσα συγκυρία δεν είναι εύκολο να αναπτύξεις πιο στοχευμένα προγράμματα. Δεν με ανησυχούν τυχόν λάθη που έγιναν το 2020 ενόψει εκλογών του 2021. Με ανησυχούν τα λάθη του 2022 ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2023. Σε εκείνη την περίοδο είναι ο κίνδυνος για ανεξέλεγκτες παροχές, ιδίως αν η παρούσα κυβέρνηση θα φαίνεται να χάνει τις εκλογές. Θα κινδυνεύουμε τότε να βρεθεί η επόμενη Κυβέρνηση με δυσβάστακτα προβλήματα και πολύ μικρό περιθώριο διαχείρισης πριν λήξουν τα ευρωπαϊκά προγράμματα στήριξης το 2025.

Να ξεχωρίσουμε τις εταιρείες ζόμπι από αυτές με προοπτικές

-Ποιες θα είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις στην οικονομία μετά την πανδημία;

Αυτό που δεν βλέπω να γίνεται είναι η προετοιμασία για την επόμενη μέρα. Όταν θα σταματήσει η οριζόντια στήριξη επιχειρήσεων θα πρέπει να ξεχωρίσουμε τις εταιρείες ζόμπι από αυτές που έχουν προοπτικές. Διάβασα δηλώσεις κυβερνητικών αξιωματούχων για τις προοπτικές των πατατών και του χοιρινού κρέατος. Διαφωνώ. Με τις κλιματικές αλλαγές ούτε τα γεωργικά προϊόντα ούτε τα κτηνοτροφικά θα είναι το στρατηγικό πλεονέκτημα της Κύπρου, ούτε ήταν ούτε θα γίνουν. Δεν έχουμε δει τις προτάσεις μας προς την ΕΕ για τα τεράστια κονδύλια που μπορούμε να αντλήσουμε από τα ευρωπαϊκά προγράμματα. Τουλάχιστον 37% πρέπει να είναι για πράσινη ανάπτυξη και 20% για ψηφιοποίηση. Το Υφυπουργείο Τεχνολογίας φαίνεται να δουλεύει συστηματικά στο δεύτερο σημείο, και αυτό είναι θετικό. Όσο αφορά την πράσινη ανάπτυξη θα ήθελα να δω περισσότερο δημόσιο διάλογο, χρειαζόμαστε προτάσεις με φαντασία και θάρρος, χρειάζεται ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο με ευρεία συναίνεση για να οδηγηθούμε σε βιωσιμότητα μέσω της πράσινης οικονομίας.

Επίσης τα ΜΕΔ δεν έχουν εξαφανιστεί επειδή μπήκε μορατόριουμ στις δόσεις. Είναι βεβαίως οι τράπεζες μας σήμερα επαρκώς κεφαλαιοποιημένες, αλλά δεν αρκεί να αποφύγουμε ακόμη μια τραπεζική κρίση. Πρέπει το σύστημα να βελτιωθεί για να μειωθούν οι στρατηγικοί κακοπληρωτές. Υπάρχουν προτάσεις για το σύστημα ΕΣΤΙΑ που δεν δούλεψε, πρέπει να τις δούμε πριν βγούμε από το lockdown. Δυστυχώς, φαίνεται ότι οι συμμαχίες που δημιουργήθηκαν για να εγκριθεί ο προϋπολογισμός του 2021 δεν ευνοούν αποφασιστικά βήματα.

Πρωτοφανές σκάνδαλο ανικανότητας και διαπλοκής

-Θα θέλαμε το σχόλιο σας για το σκάνδαλο των πολιτογραφήσεων.

Πρόκειται για ένα πρωτοφανές σκάνδαλο ανικανότητας και διαπλοκής. Είχαμε από την μια πολύ επιπόλαια διαχείριση ενός θέματος ύψιστης σημασίας, της παραχώρησης υπηκοότητας, και από την άλλη μια απροκάλυπτη εκμετάλλευση του συστήματος προς όφελος ολίγων. Ακόμη χειρότερη ήταν η διαχείριση του προβλήματος μετά το παραστατικό ρεπορτάζ του Αλ Ταζίρα.

Η κυβέρνηση εμφανίστηκε ανίκανη να αντιληφθεί τι σημαίνει σύγκρουση συμφερόντων, ούτε κανείς ανάλαβε ευθύνη. Προσέξτε ότι το κυβερνών κόμμα είχε καλέσει το μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης να μην δοθεί συνέχεια στις αποκαλύψεις του AlJazeera, διότι και οι δύο είχαν βρεγμένη την φωλιά τους. Ο Υπουργός Εσωτερικών μας έλεγε σε δημοσιογραφική διάσκεψη από το Προεδρικό ότι επρόκειτο για φιλοτουρκική προπαγάνδα. Και όταν κυκλοφόρησε αμέσως μετά το περιβόητο βίντεο ποιος ανάλαβε ευθύνη; Σε άλλες χώρες θα είχαμε παραιτήσεις. Πριν δύο μήνες παραιτήθηκε ο Πρωθυπουργός της Εσθονίας λόγω σκανδάλου που αφορούσε τον σύμβουλο του Υπουργού Οικονομικών! Εμείς εδώ μάθαμε την έννοια του «μεριδίου ευθύνης», χωρίς συνέπειες βέβαια. Ο πρώην Πρόεδρος της Βουλής παραιτήθηκε διατηρώντας όλα τα οφέλη του θεσμού τον οποίο δεν τίμησε, ο δε βουλευτής του κόμματος της αντιπολίτευσης πήρε και τα εύσημα από το κόμμα του για την παραίτηση του, λες και δεν πρωταγωνιστούσε σε τεράστιο σκάνδαλο.

Ο κόσμος έχει αγανακτήσει, βγήκε στους δρόμους, και την δυσαρέσκεια θα την εισπράξουν τα μεγάλα κόμματα στις προσεχείς εκλογές.

-Η διαφθορά στην Κύπρο μπορεί να αντιμετωπιστεί; Τί πρέπει να γίνει;

Αλλαγή ηγεσίας! Ο επόμενος Πρόεδρος δεν θα μπορεί να κυβερνήσει αποτελεσματικά ούτε να καινοτομήσει αν κουβαλά τα βαρίδια μιας ολόκληρης ζωής στην διαπλοκή οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων. Δεν μπορεί να προκύψει από τα κομματικά στεγανά. Όσο πιο πολλοί το καταλάβουμε, και όσο πιο γρήγορα το καταλάβουμε, τόσο μεγαλύτερη ελπίδα θα έχουμε να βγάλουμε την χώρα από τα αδιέξοδα.

Αν κάποιο κόμμα το αντιληφθεί αυτό και μας προσφέρει φρέσκες υποψηφιότητες με σύγχρονες ιδέες, θα αναμορφώσει και το κομματικό πεδίο.

Επόμενη μέρα

-Τι προτείνετε για την επόμενη μέρα σε σχέση με την οικονομία;

Οι σχεδιασμοί μας πρέπει να είναι πλήρως εναρμονισμένοι με τα κύρια ρεύματα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η στροφή είναι προς την πράσινη οικονομία και την μπλε οικονομία με την χρήση σύγχρονων τεχνολογιών, αλλά όχι με κοσμητικές αλλαγές, η βιωσιμότητα και η χρήση της τεχνολογίας πρέπει να διαχέονται σε όλος τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, την μεταποίηση, την παροχή υπηρεσιών, τον πρωτογενή τομέα, τον δημόσιο τομέα. Η έρευνα και η καινοτομία επίσης πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο της οικονομικής δραστηριότητας, όχι να θεωρούνται ενασχόληση για μια μικρή ομάδα επιστημόνων. Τέτοιου είδους μεταρρυθμίσεις απαιτούν συστηματική προεργασία και δημόσιο διάλογο για να επιτευχθεί συναίνεση.

Είδαμε στην Ελλάδα την λεγόμενη Επιτροπή Πισσαρίδη που ετοίμασε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα το οποίο τώρα γίνεται μέρος του πολιτικού διαλόγου από τον Πρωθυπουργό. Με αυτό τον τρόπο σχεδιάζουν οι σύγχρονες χώρες. Το δικό μας διοικητικό σύστημα δεν έχει επιτελικούς μηχανισμούς για στρατηγικό σχεδιασμό και το πολιτικό σύστημα δεν έχει προσλαμβάνουσες παραστάσεις. Ας μην ξεχνάμε ότι είχαμε Συμβούλιο Εθνικής Οικονομίας, αλλά το αγνοήσαμε μέχρι που ατόνησε. Γίνεται μια προσπάθεια με το Συμβούλιο Ανταγωνιστικότητας σε συνεργασία με την PWC που ελπίζω να τελεσφορήσει.

Δεν επιθυμούν οι κυβερνώντες άτομα που δεν ελέγχουν

-Από την πείρα σας ως πρύτανης, οι κυπριακές κυβερνήσεις λαμβάνουν υπόψη τα πανεπιστήμια και τους πανεπιστημιακούς και τα/τους αξιοποιούν ή όχι;

Είχα συνεργαστεί από την θέση του Πρύτανη με τρείς Προέδρους της Δημοκρατίας και όλοι έτρεφαν μεγάλο σεβασμό προς το Πανεπιστήμιο. Ο Πρόεδρος Κληρίδης έβαλε τον θεμέλιο λίθο της Πανεπιστημιούπολης, ο Πρόεδρος Παπαδόπουλος ενέκρινε την ανέγερση της πρωτοποριακής βιβλιοθήκης που σχεδιάσαμε με την ευγενή δωρεά της κ. Έλλης Ιωάννου, επί Προέδρου Χριστόφια δημιουργήσαμε την Ιατρική Σχολή. Υπήρξαν αντιδράσεις για όλα αυτά αλλά οι Πρόεδροι στήριξαν ενεργά το Πανεπιστήμιο.

Ωστόσο, όσο αφορά την ευρύτερη πολιτική διαδικασία, οι κυβερνώντες κρατάνε μια απόσταση από τους πανεπιστημιακούς διότι γενικά δεν ακολουθούμε τους κανόνες του κυπριακού πολιτικού παιγνιδιού, δεν ανήκουν οι πανεπιστημιακοί σε κομματικά στεγανά και άρα δεν ελέγχονται. Βεβαίως ακούμε συνεχώς επίκληση των επιστημόνων, αλλά μόλις πούμε κάτι που δε βολεύει προσπαθούν να απαλλαχτούν από ενοχλητικές φωνές. Δέστε το παράδειγμα των καθηγητών του Πανεπιστημίου Κύπρου που ανάλαβαν Υπουργείο είτε εξελέγησαν στον Ευρωκοινοβούλιο. Αμέσως ακούστηκαν φωνές για παραίτηση τους, και η πολιτεία δεν μεριμνά για αλλαγή της νομοθεσίας όπως είχαμε προτείνει πριν από δεκαπέντε χρόνια.

Απέχουμε πολύ από το να αξιοποιήσει η πολιτεία των πλούτο των πανεπιστημίων και των πανεπιστημιακών. Και θα το πω ξεκάθαρα: Δεν είναι διότι δεν προσπαθούν ή δεν θέλουν οι πανεπιστημιακοί, αλλά διότι δεν επιθυμούν οι κυβερνώντες άτομα που δεν ελέγχουν.

Της Γεωργίας Χαννή