Από την σπατάλη στην αποδοτικότητα

Ο ρόλος του παθητικού σχεδιασμού στις μεσογειακές κατοικίες

Η συνεχής επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής έχει αναγκάσει την οικοδομική βιομηχανία να μειώσει το περιβαλλοντικό της αποτύπωμα. Η Μεσόγειος, με τα ζεστά καλοκαίρια και τους ήπιους χειμώνες, προσφέρει άφθονη ηλιοφάνεια, όμως τα σπίτια σε αυτές τις περιοχές καταναλώνουν πολλή ενέργεια για θέρμανση το χειμώνα και για ψύξη το καλοκαίρι. Αυτό οφείλεται στη χρήση μίας "σύγχρονης" σχεδιαστικής προσέγγισης, που δεν αξιοποιεί παθητικές και ενεργητικές ηλιακές πρακτικές.

Η έρευνα που δημοσιεύεται στο επιστημονικό περιοδικό «Renewable Energy»¹, εξετάζει πώς οι κατοικίες στη Μεσόγειο μπορούν να σχεδιαστούν ώστε να αξιοποιούν καλύτερα την ηλιακή ενέργεια. Η ερευνητική διαδικασία επικεντρώθηκε στο πώς ο σχεδιασμός των σπιτιών – ιδίως η αστική διαρρύθμιση και η κτιριακή ενσωμάτωση ηλιακών τεχνολογιών – επηρεάζει την ενεργειακή αποδοτικότητα. Προσαρμόζοντας τον προσανατολισμό και τη διαμόρφωση κατοικιών, αξιολογήθηκε πώς οι διάφορες σχεδιαστικές επιλογές επηρεάζουν τις ενεργειακές ανάγκες για θέρμανση, ψύξη, φωτισμό και ζεστό νερό.

Η μεθοδολογία αυτής της μελέτης παρέχει σημαντικές πληροφορίες για αρχιτέκτονες, πολεοδόμους και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σχετικά με τον σχεδιασμό ή την ανακαίνιση κατοικιών για τη μείωση των ενεργειακών αναγκών και την προώθηση βιώσιμης ανάπτυξης. Μεταξύ άλλων, η ερευνητική διαδικασία κατέδειξε ότι η συνεχής δόμηση αποτελεί την καλύτερη μορφή πολεοδομικής ανάπτυξης για τον Μεσογειακό χώρο, άρα και για την χώρα μας, καθώς είχε την καλύτερη παθητική συμπεριφορά. Από την άλλη, η χειρότερη μορφή είναι το πανταχόθεν ελεύθερο σύστημα – αυτό που χρησιμοποιείται κατά κόρον στο αστικό μας περιβάλλον. Συγκεκριμένα, αν υπήρχε η δυνατότητα να αλλάξει εν μία νυκτί το υφιστάμενο πολεοδομικό σύστημα από την μία μορφή στην άλλη, τότε θα είχαμε εξοικονόμηση ενέργειας μεγαλύτερη του 50% (!), μόνο σε παθητικό επίπεδο, χωρίς δηλαδή την εμπλοκή κανενός ενεργητικού συστήματος. Κάτι τέτοιο προφανώς δεν γίνεται, δίνει ωστόσο τροφή για σκέψη τόσο για την μορφή των νέων πολεοδομικών αναπτύξεων, όσο και για τον ρόλο του παθητικού, βιοκλιματικού σχεδιασμού στο οικοδομικό σκηνικό.

Οι προσομοιώσεις έτρεξαν και με την προσθήκη ενός τυπικού φωτοβολταϊκού συστήματος 3kW στην οροφή κάθε εξεταζόμενης κατοικίας, όπως συνηθίζεται στον οικιστικό τομέα τελευταία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε επίσης και το γεγονός ότι ακόμα και με την τοποθέτηση των φωτοβολταϊκών, όχι μόνο δεν άλλαξε η σειρά κατάταξης, αλλά όλα τα κτίρια σε συνεχή δόμηση ανεξαρτήτως προσανατολισμού, έγιναν «PEB - Positive Energy Buildings», κτίριο δηλαδή που παράγει περισσότερη ενέργεια από όση χρειάζεται μέσω ανανεώσιμων πηγών. Από την άλλη, καμία κατοικία σε πανταχόθεν ελεύθερο σύστημα, δεν κατόρθωσε να γίνει έστω «ZEB - Zero Energy Building», κτίριο δηλαδή που παράγει, μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τόση ενέργεια όση καταναλώνει ετησίως. Αυτό καταδεικνύει ακόμα πιο έντονα τη σημασία του παθητικού σχεδιασμού, πριν την προσθήκη οποιουδήποτε ενεργητικού συστήματος.

Συνοψίζοντας, με προσεγμένο σχεδιασμό και επιλογή κατάλληλης ηλιακής τεχνολογία, οι μεσογειακές κατοικίες μπορούν να γίνουν πιο αποδοτικές. Για τους χρήστες, αυτό σημαίνει χαμηλότερους λογαριασμούς ενέργειας και μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Για την κοινωνία και τα κράτη, αντιπροσωπεύει ένα μονοπάτι προς βιώσιμο αστικό σχεδιασμό σε μια περιοχή όπου η κατανάλωση ενέργειας πρέπει να διαχειρίζεται προσεκτικά για να δημιουργηθούν αποδοτικά energy communities και να επιτευχθούν οι ευρωπαϊκοί κλιματικοί στόχοι.

O Κωνσταντίνος Βασιλειάδης είναι Αρχιτέκτονας Μηχανικός (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), Διδάκτωρ Αρχιτεκτονικής (Πανεπιστήμιο Κύπρου) και ασχολείται εκτεταμένα με την τεχνολογία, την αειφορία και την ενεργειακή απόδοση κτιρίων από την πλευρά της αρχιτεκτονικής. Σήμερα υπηρετεί ως Επίκουρος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου, ως Ερευνητικός Συνεργάτης στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου, ως Επισκέπτης Ακαδημαϊκός στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Λούλεο (Luleå University of Technology, Sweden), ενώ συνεργάζεται και με το αρχιτεκτονικό γραφείο «Βασιλειάδης - Αρχιτέκτονες».